Erró

Kjarval

Ásmundur Sveinsson

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Þessa mynd gerði Ásmundur í gifs þegar hann var búsettur í París og hafði vinnustofu í Constansgötu 11 í Montmartre-hverfi. Myndin var steypt í brons árið 1955 og sett upp við Reykjalund.Þetta er einföld og ljóðræn mynd og vitnar um þekkingu listamannsins á anatómíu og hefðbundnum hlutföllum sem þó eru rofin milli konunnar og barnsins. Barnið virkar of lítið í höndum hennar og gefur verkinu þannig yfirnáttúrlegt inntak. Þó að líkami konunnar sé þykkur og massífur, þá er hann einnig gæddur mjúkri hreyfingu, eins konar hornalínu sem gengur frá hægri fæti upp í gegnum líkamann allan og beinir athygli áhorfandans að barninu í höndum konunnar. Í myndinni má sjá að hár konunnar er stílfært á eindreginn hátt og gefur það verkinu forn-klassískt yfirbragð. Enda ekki að undra því eins og nafnið bendir til er hér um að ræða vísun í gríska goðafræði. Amor, með boga sinn og örvar, er rómversk samsvörun ástarguðsins Erosar sem sagður var sonur Afródítu og Aresar. Goðafræði Forn-Grikkja segir okkur að Eros skjóti mannfólkið með örvum sínum og tendri ástina. Í þessu verki eru tengslin á milli konunnar og barnsins nokkuð tvíræð. Viðmót þeirra minnir fremur en annað á samband barns og móður. Hér höfum við því að öllum líkindum Afródítu og Eros.

Verkið er staðsett við Háskóla Íslands.Ásmundur gerði frumgerðina af Sæmundi á selnum í Stokkhólmi í desember árið 1922. Var sú mynd nokkuð frábrugðin þessu verki sem listamaðurinn mótaði í gifs í París síðla árs 1927. Var verkið stækkað og steypt í brons árið 1970 og komið fyrir á svæðinu framan við aðalbyggingu Háskóla Íslands. Myndin sýnir Sæmund á baki selsins (skrattans) og hefur hann reitt Saltarann til höggs. Verkið lýsir því tilteknu andartaki í samskiptum Sæmundar og djöfsa. Allt er gert til að miðla hreyfingu og krafti augnabliksins þegar Sæmundur keyrir Saltarann í haus djöfulsins. Formrænt byggist verkið á tveimur andstæðum kröftum sem þó mynda eina samfellda heild. Annars vegar er það form selsins, aflíðandi með mjúkum línum, og hins vegar form Sæmundar, hlaðið öflugri hreyfingu og spennikrafti. Þessi andstæðu form eru tengd saman þannig að afturhreifar selsins virka líkt og framlenging á kraftlínu Sæmundar.Myndefnið sækir Ásmundur í þjóðsöguna um Sæmund fróða: „Þegar þeir Sæmundur, Kálfur og Hálfdan komu úr Svartaskóla, var Oddinn laus, og báðu þeir þá allir kónginn að veita sér hann. Kóngurinn vissi dável, við hverja hann átti, og segir, að sá þeirra skuli hafa Oddann, sem fljótastur verði að komast þangað. Fer þá Sæmundur undir eins og kallar á kölska og segir: „Syntu nú með mig til Íslands, og ef þú kemur mér þar á land án þess að væti kjóllafið mitt í sjónum, þá máttu eiga mig.“ Kölski gekk að þessu, brá sér í selslíki og fór með Sæmund á bakinu. En á leiðinni var Sæmundur alltaf að lesa í Saltaranum. Voru þeir eftir lítinn tíma komnir undir land á Íslandi. Þá slær Sæmundur Saltaranum í hausinn á selnum, svo hann sökk, en Sæmundur fór í kaf og synti til lands. Með þessu varð kölski af kaupinu, en Sæmundur fékk Oddann“ (Sigurður Nordal: Þjóðsagnabókin II).Verkið er í eigu Háskóla Íslands.

Verkið er staðsett í Mæðragarðinum við Lækjargötu.Árið 1924 sendi Nína verkið Móðurást á sýningu í París og þurfti þá að greiða með verkinu, sem voru síðustu aurarnir hennar. Verkið var valið á sýninguna, sem varð til þess að hún gat betur komið sér á framfæri sem listamaður. Skúlptúrinn þótti ekki neitt sérlega nýstárlegur á þeim tíma en verkið er mjög fallega mótað, látlaust og innilegt. Stöpullinn undir verkið er hlutfallslega hár miðað við konuna sjálfa, sem ýtir undir fínleika formsins.Afsteypa af verkinu var keypt til Íslands árið 1926 og henni komið fyrir í Mæðragarðinum við Lækjargötu sem gerður var sérstaklega fyrir börn og mæður þeirra. Í þá daga var garðurinn stærri og í kringum hann mikil steinsteypt girðing. Verkið var það fyrsta sem reist var á almannafæri sem ekki var minnismerki eða eftirmynd tiltekins manns.Um Nínu Sæmundsson:Nína Sæmundsson (1892-1965), fædd Jónína Sæmundsdóttir í Nikulásarhúsum í Fljótshlíð, var yngst 15 systkina. Hún nam við hina Konunglegu dönsku listaakademíu í Charlottenborgarhöll á öðrum og þriðja áratug 20. aldar. Hún vakti strax athygli í Danmörku á námsárunum, starfaði um tíma í París en flutti síðan til Bandaríkjanna þar sem hún bjó í þrjá áratugi. Í Bandaríkjunum vann hún mörg opinber verkefni og öðlaðist vinsældir sem næmur og fágaður portrettlistamaður. Verk Nínu mótuðust í upphafi af nýklassísku stefnunni sem var ráðandi í höggmyndagerð og arkitektúr á Norðurlöndum á upphafsáratugum 20. aldar. Dvöl hennar á Ítalíu og í Frakklandi styrkti enn tök hennar á klassískri formmótun, en eftir að hún kom til Bandaríkjanna þróuðust verk hennar í átt að art deco-stíl. Árið 2004 voru Listasafni Reykjavíkur færðar að gjöf ellefu höggmyndir eftir Nínu.

Verkið er staðsett við Valsheimilið að Hlíðarenda.Verkið er í eigu Íþróttafélagsins Vals.Ríkarður Jónsson gerði brjóstmynd af æskulýðsfrömuðinum séra Friðrik Friðrikssyni árið 1924. Séra Friðrik, sem var frumkvöðull á vettvangi íþrótta og trúmála, var fæddur að Hálsi 25. maí 1868 og lést í Reykjavík 9. mars 1961. Hann varð stúdent í Reykjavík 1893 og stundaði nám við Háskólann í Kaupmannahöfn í nokkur ár en þar kynntist hann starfi KFUM. Þegar hann sneri aftur til Íslands gekk hann í prestaskólann og lauk þar prófi árið 1900. Árið áður hafði hann stofnað KFUM í Reykjavík og varð aðalstarf hans fólgið í að veita æsku Reykjavíkur leiðsögn í trúmálum og íþróttum. Hann lagði grunn að starfi íþróttafélagsins Vals við Hlíðarenda við rætur Öskjuhlíðar. Saga Vals og saga sr. Friðriks eru þannig samofin og hafa orð hans „látið kappið aldrei bera fegurðina ofurliði“ verið fleyg í gegnum tíðina. Valsmenn halda mikið upp á minningu sr. Friðriks og halda fast í þá hefð að safnast saman að morgni fæðingardags hans og heilsa upp á brjóstmyndina eftir Ríkarð. 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Í þessu verki sem unnið var á námsárum Ásmundar í Svíþjóð tekur hann ákvörðun um að hverfa frá hinni hefðbundnu skólasýn á gerð höggmynda og tileinkar sér persónulegri formskrift. Hann hafnar akademískum reglum og leggur áherslu á massann og línuna og einfaldar allt skraut og smáatriði. Verkið byggist á lóðréttum og láréttum kröftum og andstæðum milli spennu og hvíldar.

Verkið er staðsett á Arnarhóli.Eitt helsta kennileiti Reykjavíkur er styttan af landnámsmanninum Ingólfi Arnarsyni á Arnarhóli. Styttan sýnir mann í herklæðum sem stendur við öndvegisbrík, prýdda drekahöfði, og heldur um reistan atgeir. Hún var afhjúpuð þann 24. febrúar 1924. Styttan sem er úr bronsi var reist af Iðnaðarmannafélaginu í Reykjavík og kostaði 40 þúsund krónur sem töldust þá miklir fjármunir. Minnisvarðinn átti sér langan aðdraganda en grunnhugmyndina gerði Einar síðla árs 1902-1903 þegar hann mótaði litla styttu af Ingólfi. Hann hélt áfram að vinna að henni næstu ár og sýndi hana á sýningu De Frie Billedhuggere í Kaupmannahöfn vorið 1906. Að lokum var Einar fenginn til að búa til styttu af landnámsmanninum en fjársöfnunin gekk ekki sem skyldi. Árin liðu og það var ekki fyrr en 1924 að bronsstyttan var afhjúpuð. Í upphafi vildi Einar að lágmyndir væru á öllum hliðum fótstalls styttunnar með titlunum Flótti guðanna til Íslands fjalla, Ragnarökkur, Nornir og Ingólfshaugur. Þar var Einar að vísa í hugmyndir sínar um landnámið í táknrænum búningi en menn skildu ekki lágmyndirnar og vildu þær burt og varð það niðurstaðan.

Verkið er staðsett við Dómkirkjuna.Minnisvarðinn um Jón Vídalín er hár stallur með brjóstmynd af lærdómsmanninum, prédikaranum og helsta latínuskáldi sinnar tíðar (1666-1720). Ríkarður lagði áherslu á sem eðlilegast útlit fyrirmynda sinna, hvort sem um var að ræða mannamyndir eða tréskurðarmótíf, og þótti hann leikinn í að ná fram svipmóti manna. Minnisvarðatískan, ef svo að orði mætti komast, var í algleymi á þriðja áratug síðustu aldar og úr varð að Ríkarður gerði marga slíka um merkisatburði og þjóðfræga menn. Ríkarður Jónsson hélt tryggð við natúralisma, sem hann kynntist á námsárum sínum en hafnaði þeim framúrstefnulegu stílbrögðum sem voru í algleymi á hans tíð. Hafa sumir jafnvel talið að í verkum hans megi finna eftirsjá eftir gömlum tíma og horfnum lífsgildum.

Verkið er staðsett í Einarsgarði við Gömlu Hringbraut.Verndargyðjan Pomona á rætur að rekja aftur í fornöld eins og styttan ber með sér. Pomona var rómverskættuð aldingyðja, verndari gróðurs, og stytta af henni eftir danska myndhöggvarann Johannes C. Bjerg var reist í Einarsgarði þar sem hún vakir enn yfir gróðrinum. Einarsgarður er við endann á Laufásvegi rétt við Barnaspítala Hringsins og kemur í framhaldi af skjólgóðum og ræktarlegum görðum við austanverðan Laufásveg. Gróðrarstöðin í Reykjavík var starfrækt á þessu horni Laufásvegar og Hringbrautar til ársins 1932 og nutu garðarnir í hverfinu góðs af því.

Verkið er staðsett við Tjörnina.Úr álögum fjallar um eitt meginþema listar Einars, andlega þróun og guðdómlegt eðli mannsins. Hann hóf að vinna að verkinu árið 1916 en stækkaði það síðar og fullvann árið 1927. Fyrir miðju verksins stendur riddari og heldur um skaft sverðs síns sem hann hefur rekið niður í haus mikils dreka sem liggur undir fótum hans. Á öðrum handlegg heldur riddarinn á ungri nakinni stúlku sem réttir út handlegginn og varpar af sér ham gamallar konu, en í hinni hendinni heldur riddarinn skildi hátt á lofti. Þeim að baki hnígur stór skrokkur drekans niður og vængirnir dragast saman.Myndefnið sem Einar hefur unnið út frá er velþekkt í list miðalda og má rekja til sagna í frumkristni um heilagan Georg. Þar segir að kristni hafi verið innleidd í Litlu-Asíu með því að dreki, tákn illra afla og heiðins síðar, var drepinn af heilögum Georg frá Kappadokíu í Litlu-Asíu og var Kappadokía persónugerð sem ung stúlka. Túlka má verkið með hliðsjón af áherslu Einars á að listamaðurinn feti ekki í spor annarra heldur fari eigin leiðir í listsköpun.

Verkið er staðsett við gröf Tryggva Gunnarssonar í Alþingishúsgarði.Verkið er í eigu Alþingis.Brjóstmyndin af Tryggva Gunnarssyni (1835-1917), íslenskum trésmið, þingmanni og bankastjóra Landsbankans, stendur við gröf hans í Alþingishúsgarðinum. Skrúðgarðurinn er að miklu leyti handverk Tryggva en hann sinnti garðinum einkar vel á sínum efri árum og kaus sér þar legstað. Slíkar brjóstmyndir og lágmyndir af íslenskum samtíðarmönnum voru hin mesta nýlunda á þeim tíma sem verkið var gert og vöktu oft mikla aðdáun. Björn Th. Björnsson kemst svo að orði í bók sinni um list Ríkharðs Íslenzk Myndlist, bindi I: „Í mannamyndum tekst honum oftast það sem hann leitast við, að sýna nákvæma sviplíkingu, og að því leyti munu myndir hans verða síðari tíma ómetanleg mannfræðileg heimild. Hins vegar skortir oft á það innsæi í persónugerðinni, sem skilur á milli, einfaldrar sviplíkingar og listaverks.“

Verkið er staðsett á Austurvelli.Styttan af Jóni Sigurðssyni er á miðjum Austurvelli. Hún var flutt þangað árið 1931. Sjálfstæðishetjan Jón Sigurðsson stendur hnarreistur og horfir á Alþingishúsið. Styttan stóð fyrst fyrir framan Stjórnarráðshúsið við Lækjargötu (afhjúpuð þar 10. apríl 1911 af Kristjáni Jónssyni ráðherra). Síðar tók hún við af sjálfsmynd Bertels Thorvaldsens á Austurvelli en hún var flutt í Hljómskálagarð. Einari líkaði illa við að styttan væri sett upp á pall. Honum fannst hún halla aftur á bak. Það kom í hlut Einars að móta styttur af mönnum sem þóttu hafa markað spor í sögu landsins, á fyrstu áratugum 20. aldar, og ber að líta á þau verkefni sem vitnisburð um ríkjandi þjóðernismiðaða orðræðu á Íslandi á þeim tíma. Styttan af Jóni Sigurðssyni er eitt skýrasta dæmi um slíkan minnisvarða.

Verkið er staðsett fyrir framan Stjórnarráðið.26. september 1915 var minnisvarði um Kristján IX Danakonung afhjúpaður við Stjórnarráðshúsið í Reykjavík. Styttan sýnir konung með stjórnarskrána í framréttri hendi. Það hefur verið mörgum ráðgáta hvers vegna Íslendingar hafa kosið að stilla upp styttu af Danakonungi fyrir framan Stjórnarráðið. Kristján IX sýndi sjónarmiðum Íslendinga í sjálfstæðisbaráttunni alla tíð lítinn áhuga en meginrökin fyrir því að styttan sé þarna niður komin eru væntanlega þau að hann hafi gefið Íslendingum stjórnarskrá. Nú hefur verið upplýst að Kristján afhenti Íslendingum aldrei stjórnarskrána þegar hann kom í heimsókn til Íslands árið 1874. Hún kom ekki til landsins fyrr en árið 1904 og var send aftur utan árið 1928. Því má segja að styttan sé sögufölsun. Að öðru leyti er styttan lík öðrum styttum sem Einar gerði af karlmönnum sem höfðu áhrif á sögu landsins. Kristján konungur er settur á háan stall og er upphafin eftirlíking.  

Verkið er staðsett sunnan við Hljómskálann í Hljómskálagarði.Verkið er eins og nafnið gefur til kynna af stórskáldinu og náttúrufræðingnum Jónasi Hallgrímssyni. Styttan af Jónasi er fyrsta útilistaverkið sem sett var upp eftir íslenskan listamann á Íslandi. Upphaflega átti verkið að standa þar sem Safnahúsið stendur í dag. Þar sem það var hins vegar ekki tilbúið á tilsettum tíma var því komið fyrir á horni Amtmannsstígs og Lækjargötu árið 1907. Þar stóð það þar til 1947 að því var komið fyrir á núverandi stað sunnan við Hljómskálann í Hljómskálagarði. Einar var aldrei ánægður með verkið en hann var knúinn til þess að gera nákvæma eftirlíkingu af Jónasi af þeim sem borguðu fyrir verkið. Sjálfur vildi hann gera verk sem sýndi hversu mikið Einar dáði skáldið. Styttan er dæmigerð fyrir upphafna minnisvarða frá þessu tímabili og stendur á stórum stöpli.

Verkið er staðsett við Hólavallakirkjugarð, á horni Suðurgötu og Hringbrautar.Einar Jónsson myndhöggvari var einn þeirra listamanna sem í byrjun 20. aldar lögðu grunn að nútímamyndlist hér á landi og sá fyrsti sem gerði höggmyndalist að aðalstarfi.Með sýningu á höggmyndinni Útlagar (1898-1901) á Charlottenborgarsýningunni í Kaupmannahöfn árið 1901 haslaði Einar sér völl sem myndhöggvari. Myndefnið sótti hann í útilegumannasögur úr flokki íslenskra þjóðsagna.Verkið sýnir karlmann sem ber líflausa konu á bakinu og barn á handlegg og er áhersla lögð á þreytulegt göngulag mannsins og sorgmætt andlit.Formrænt séð er verkið natúralískt þar sem lögð er áhersla á að gera öllum atriðum nákvæm skil. Í heild kallar það fram tilfinningaleg viðbrögð áhorfandans og má túlka sem táknmynd einsemdar og útskúfunar þess sem dæmdur hefur verið.

Verkið er staðsett við Dómkirkjuna.Verkið er í eigu Dómkirkjunnar.Hallgrímsharpan eftir Júlíus Schou steinsmið var afhjúpuð norðan við Dómkirkjuna í Reykjavík árið 1885. Harpan sjálf er ekki ýkja há en stendur efst á tæplega fimm metra háum ferstrendum bautasteini. Verkið er tilvísun í Hallgrím Pétursson (1614-1674) prest og mesta sálmaskáld Íslendinga. Í dag er Hallgrímur Pétursson þekktastur fyrir Passíusálma sína sem voru fyrst gefnir út á prenti árið 1666.

Verkið er staðsett í Hljómskálagarðinum.Bertel Thorvaldsen gerði sjálfsmynd árið 1839 þar sem hann hallar sér upp að höggmynd sinni „Voninni“ frá 1818. Bronsafsteypa af styttunni var gjöf borgarstjórnar Kaupmannahafnar til íslensku þjóðarinnar í tilefni þúsund ára byggðar í landinu árið 1874 og var sett upp á Austurvelli árið eftir við hátíðlega athöfn. Sjálfsmynd Thorvaldsens er fyrsta útilistaverk í eigu Íslendinga. Thorvaldsen velur að sýna sig að störfum, þ.e. að vinnu við Vonargyðjuna og lýsir myndin stund milli stríða þar sem listamaðurinn tekur sér hvíld og hallar sér að styttu sinni. Hann hefur lagt niður verkfæri sín og um stundarsakir snúið sér frá Vonargyðjunni. Við vitum ekki hvert hann horfir en getum getið okkur til um það. Hann er einbeittur, nánast grimmilegur, tekur listina alvarlega og vinnur vísindalega.

Verkið er staðsett á horni Skothúsvegar og Fríkirkjuvegar.Reykjavík lét gera bronsafsteypu af Adonis og setja upp í tilefni af 1100 ára afmæli Íslandsbyggðar 1974. Frummyndin er varðveitt í Glyptotek-safninu í München í Þýskalandi. Adonis er guð jarðargróðurs. Hann var ungur og fríður og var drepinn af villigelti. Gyðjurnar Afródíta og Persefóna vildu báðar eiga hann. Seifur kvað upp úr með að hann skyldi dvelja hjá þeim til skiptis og þannig stendur á því að jarðargróður lifnar við á vorin og deyr á haustin þegar Adonis hverfur til dánarheima og Persefónu.

Safneign