Ný sýning verður opnuð 11. janúar 2025

Ásmundarsafn er lokað 

Erró

Kjarval

Ásmundur Sveinsson

Ásmundur gerði verkið í Reykjavík árið 1971 og er það unnið í járn og eir. Vængbrotni fuglinn er eitt af síðustu verkum Ásmundar. Þar dregur hann upp ímynd fugls: einföld útskorin járnplata og eirlínur sem gefa í skyn vænghaf fuglsins jafnframt því að afmarka rýmið umhverfis skúlptúrinn.Í þessu verki kemur vel fram, líkt og í flestum járnmyndum Ásmundar, hvernig listaverkið vegur salt á milli þess að vera sjálfstæður skúlptúr eða lýsing í járni á þekktum hlutveruleika. Meginformið er járnplata, sem listamaðurinn hefur fundið og sett nánast óbreytta inn í listaverkið. En nafn verksins opnar augu áhorfandans fyrir fuglsímyndinni. Það er því sem listamaðurinn hafi lesið út úr þessu einfalda grunnformi fuglsmynd sem hann síðan undirstrikar með „koparvængjum“ og nafngiftinni.

Með þessu verki leitar Ásmundur til barnæsku sinnar. Myndin á rætur að rekja til gammallar þulu sem kveðin var yfir honum þegar hann var barn og átti að fara að sofa: Við skulum ekki hafa hátt. / Hér er margt að ugga. / Eg hef heyrt í alla nátt / andardrátt á glugga.

Ásmundur gerði verkið í Reykjavík árið 1959. Það er unnið í járn og kopar. Í þessu verki hefur listamaðurinn slitið sig frá fyrri myndgerð sem einkenndist yfirleitt af miklum massa. Nú teiknar hann í rýmið með járnalínum, hvössum og mjúkum. En þegar grannt er skoðað má sjá að formin hafa hlutlæga vísun. Í stórum dráttum merkjum við fígúru með ferhyrndan haus og boga í höndum sér. Nafn verksins gefur til kynna að hér sé um að ræða lýsingu á atburði úr norrænni goðafræði þar sem Loki Laufeyjarson kom við sögu: „Hörð tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka.“

Verkið er staðsett við Hagatorg.Verkið stóð fyrst í garðinum við Ásmundarsafn í Sigtúni. Því var komið fyrir á Hagatorgi í október 2014. Kraftur konunnar stendur á þeim stað þar sem Tónlistarmaðurinn eftir Ólöfu Pálsdóttur stóð áður en honum var komið fyrir fyrir utan tónlistarhúsið Hörpu síðsumars 2014. Um miðjan fimmta áratug síðustu aldar hóf Ásmundur að vinna tilraunir með abstrakt í verkum sínum og næstu tvo áratugi þróaði hann abstraktskúlptúra sína. Hann hóf að smíða verk úr járni og stáli og sauð saman málma og aðra hluti sem hann safnaði og notaði lítt eða ekki breytta. Kraftur konunnar er einkennandi fyrir abstraktverkin sem Ásmundur vann á þessum tíma.

Verkið er staðsett í Menntaskólanum við Hamrahlíð. Í Garði sem kallast Útgarður sem gengið er inn í í gegnum skólann.Verkið er í eigu Menntaskólans við Hamrahlíð.Öldugjálfur er óhlutbundið verk og er unnið í málmblöndu. Höggmyndin var sett upp við Menntaskólann við Hamrahlíð og hvílir á steinsteyptum grunni. Myndin var gjöf Reykjavíkurborgar til nýstofnaðs MH en verkið hafði áður verið lánað á heimssýninguna í Montreal. Verkið iðar af hreyfingu, eins og nafn þess bendir til, og hefur mjúkar og ávalar línur sem sveigja sem í öldugangi. Frummyndin var unnin árið 1952 í málm, smærri í sniðum og er hún í eigu Listasafns Reykjavíkur.

Ásmundur gerði Bænina í Reykjavík árið 1956. Hún er unnin í járn og eir. Bænin er sú járnmynd listamannsins sem gengur hvað lengst í því að lýsa hlutveruleikanum. Myndin sýnir mann sem í bæn sinni fórnar höndum til himins. Áherslan er lögð á hendurnar sem eru nákvæmlega útskornar á járnplötuna, en líkami og höfuð eru aðeins gefin í skyn með nokkrum einföldum en þó nákvæmum línum. Í þessu verki kemur fram sterk tjáning, en trúin var ávallt veigamikill og einlægur þáttur í listsköpun Ásmundar.

Verkið er staðsett við Höfða.Við Höfða stendur minnisvarði um einn ábúanda Höfða, Einar Benediktsson ljóðskáld (1864-1940). Einar bjó með fjölskyldu sinni í húsinu á árunum 1914 til 1917. Verkinu var hins vegar upphaflega komið fyrir á á Klambratúni 1964 og það er eftir Ásmund Sveinsson. Höggmyndin sýnir skáldið standandi við hörpu, tákn skáldskaparins. Í heild er verkið sex metrar á hæð og vildi Ásmundur sýna að Einar væri stór í öllu, hann gæti ekki hugsað smátt. Einar átti merkan lífsferil, var ævintýramaður og sennilega hvað víðförlastur sinna samtíðarmanna og dvaldi langdvölum erlendis. Hann var virt skáld og gaf út fimm ljóðabækur. Hann gaf út fyrsta dagblaðið á Íslandi sem hann kallaði Dagskrá og var ritstjóri blaðsins. Hann hafði sterka félagslega samkennd og vildi lyfta þjóð sinni til mennta og betri vegar. Útgáfufélagið Bragi kostaði gerð myndarinnar og gaf borgarbúum árið 1964. Árið 2014 samþykkti borgarráð áskorun frá áhugahópi sem fannst að skáldinu yrði sýndur meiri sómi með því að koma verkinu fyrir í nágrenni Höfða og var það flutt 2015. 

Verkið er staðsett við Hátún.Fuglinn Fönix skóp Ásmundur í Reykjavík árið 1961 og vann verkið í eir. Árið 1963 var myndin stækkuð og stendur sú mynd við Hátún í Reykjavík. Fuglinn Fönix er óhlutlægt verk þar sem formin hafa þó sterka samsvörun við anatómíu fugls. Formrænt er myndin afar einföld – aðeins þrjár samsettar þríhyrndar eirplötur, sem mynda búk, háls og höfuð, og síðan tveir fætur. Umhverfis fuglinn, formið, er síðan rissað með járnlínum, sem skilgreina rými eða svigrúm fuglsins auk þess sem þær má túlka sem vænghaf. Út frá breytilegu sjónarhorni áhorfandans öðlast fuglsformið og verkið allt óreglulega hreyfingu og dýnamík líkt og þegar fugl sest eða flýgur upp. Í þessu verki er holrýmið gerandinn og virkar sem hvati á hugarflug áhorfandans.Fönix er goðsögulegur fugl sem á rætur að rekja til Eþíópíu. Hann er öllum fuglum fegurri og langlífur með afbrigðum. Hann er þeim eiginleika gæddur að geta endurfæðst úr ösku sinni. Þegar dauðinn nálgast býr hann sér til hreiður úr ilmandi kvistum þar sem hann brennur upp í eigin hita. Táknræn merking fuglsins er því augljóslega endurfæðing og ódauðleiki. Í viðtali við dagblaðið Vísi 9. júní 1961 sagði Ásmundur: „Svo er eg byrjaður á nýrri mynd, sem á að verða bezta myndin mín eins og allar aðrar! Hún er af fuglinum Fönix, fugli ódauðleikans. Sagan um þann ágæta fugl hefur frá upphafi haft mikil áhrif á mig. Hún sýnir mannlega þrá til eilífs lífs. Þá þrá var aldrei hægt að drepa. Verður góð mynd skal eg segja þér. Vonandi ódauðleg eins og sagan.“

Verkið er staðsett í Höggmyndagarði við Ásmundarsafn. Vinnandi fólk var Ásmundi hugleikið sem myndefni. Hér vinnur hann verk um rokkinn sem kvenmenn sátu tímunum saman við og spunnu lopann. Þegar rokkurinn er stiginn heyrðist súrr í hjólinu, sem hefur verið sem undirtónn í baðstofunni. Form rokksins og hljóðið gæti staðið sem tákn fyrir tímans hjól. Stækkun verksins, sem Ásmundur vann sjálfur að, var flutt að Laugum í Þingeyjarsýslu. Á 6. og 7. áratugnum var málmur helsti efniviður Ásmundar. Stíllinn varð óhlutlægur, þótt oft sé hægt að sjá móta fyrir hlutum í verkunum (hlutgerving). Rýmið innan myndanna er stór hluti þeirra, og enn eykst á léttleikann svo að stundum liggur við að verkin svífi í burtu. Formið varð hvassara og stundum rúmfræðilegt (hringir og beinar línur), sérstaklega þegar notað var járn.

Ásmundur skapaði Fönix í Reykjavík árið 1961 og vann verkið í eir og tveimur árum síðar var það stækkað. Fuglinn Fönix er óhlutbundið verk þar sem formin hafa þó sterka samsvörun við líkamsbyggingu fugls. Formrænt er myndin afar einföld – aðeins þrjár samsettar þríhyrndar eirplötur, sem mynda búk, háls og höfuð, og síðan tveir fætur. Umhverfis fuglinn, formið, er síðan rissað með járnlínum, sem skilgreina rými eða svigrúm fuglsins auk þess sem þær má túlka sem vænghaf. Út frá breytilegu sjónarhorni áhorfandans öðlast fuglsformið og verkið allt óreglulega hreyfingu og dýnamík, líkt og þegar fugl sest eða flýgur upp. Fönix er goðsögulegur fugl sem á rætur að rekja til Eþíópíu. Hann er öllum fuglum fegurri og langlífur með afbrigðum, er þeim eiginleika gæddur að geta endurfæðst úr ösku sinni. Þegar dauðinn nálgast býr fönixinn sér til hreiður úr ilmandi kvistum þar sem hann brennur upp í eigin hita. Táknræn merking fuglsins er því endurfæðing og ódauðleiki.

Verkið er staðsett við Menntaskólann í Reykjavík.Verkið er í eigu Menntaskólans í Reykjavík.Ásmundur gerði Andlit sólar í Reykjavík árið 1961 og er það unnið í kopar. Verkið var stækkað áttfalt árið 1969 og sett upp framan við Menntaskólann í Reykjavík sama ár.Andlit sólar er óhlutlæg táknmynd, sett saman úr hringformum, þríhyrningum og línum sem skara rýmið. Formrænt séð fjallar verkið um rými og hreyfingu. Stóra hringformið afmarkar ákveðið rými sem er endurtekið í minni hringformum inni í myndinni. Þetta kyrrstöðuform – hringurinn – er síðan brotið upp með hvössu þríhyrndu flatarformi og línum sem krussast í gegnum verkið. Enn sem fyrr í verkum Ásmundar eru formin hlaðin merkingu. Stóra hringformið er sólin og þríhyrningsformið er jörðin. Línurnar sem ganga í gegnum verkið eru sólargeislar. Andlit sólar er óður til sólarorkunnar sem er forsenda alls lífs á jörðinni.

Ásmundur gerði Lífsgeislann í Reykjavík árið 1960 og er verkið unnið í járn, kopar og plexigler. Þetta er óhlutlæg mynd, sett saman úr þríhyrningi, hring og strengjum. Myndin stendur á hringlaga grunni, en upp úr honum vaxa hornalínuform sem bundin eru niður með strengjum, sem hafa að auki það hlutverk að afmarka rúmtak verksins. Í þessu verki leikur listamaðurinn sér með andstæður í formi og efni: Heil, lokuð form andspænis opnun í strengjaverki, og gegnsætt plast gegn myrku járni. Þetta verk sem er teiknað í rýmið er eitt fárra verka Ásmundar sem fyrst og fremst kallar á fagurfræðilega upplifun áhorfandans. „Þetta er nýjasta mynd mín,“ sagði Ásmundur í viðtali við Þjóðviljann, 21. ágúst 1960. „Ég kalla hana Lífsgeislann. Hún er tileinkuð hinum óþekktu höfundum á Íslandi, öllum, sem leituðu fegurðar og andríkis í einhverri mynd. Ég man eftir ömmu gömlu. Hún átti svo mikið skraut. Samt var hún fremur fátæk. Ég hafði hana í huga þegar ég gerði myndina Lífsgeislann. Í allri þessari fátækt vildi fólkið gera eitthvað fallegt, eiga eitthvað fallegt, og hafa eitthvað fallegt fyrir augunum.“

Safneign

1893 Ásmundur Sveinsson fæddur 20. maí 1893           að Kolsstöðum, Dalasýslu. 1915 Hefur tréskurðarnám í Reykjavík. 1919 Hefur myndlistarnám í Kaupmannahöfn.1920 Hefur nám við listakademíuna í Stokkhólmi.1924 Kvænist Gunnfríði Jónsdóttur.1925 Vinnur skreytingar í sali nýja hljómleikahússins í Stokkhólmi. 1926 Lýkur námi og fer til Parísar.1928 Ferðast um Ítalíu og Grikkland.          Sýnir á Haustsýningunni í París. 1929 Sýnir á vorsýningunni í París.          Flytur til Íslands.1930 Heldur fyrstu einkasýningu sína á Íslandi. 1931 Fær vinnuaðstöðu á Laugarnesspítala.          Lágmyndir á barnaskóla Austurbæjar.          Piltur og stúlka.1933 Byggir sér íbúðarhús og vinnustofu við Freyjugötu.1935 Ferð til Parísar, London og Brussel.1936 Hefur vetursetu í Kaupmannahöfn og leggur drög að helstu           verkum áratugarins. Myndefnið er samfélagslegt en í Járnsmiðnum           birtist í tækniáhugi hans í fyrsta sinn. 1939  Verk Ásmundar á heimssýningunni í New York. Setur upp            höggmyndir í garði hússins við Freyjugötu.Ásmundur Sveinsson var einn af frumkvöðlum íslenskrar höggmyndalistar. Hann stundaði nám við Sænsku listakademíuna undir handleiðslu myndhöggvarans Carls Milles. Þar kynntist hann viðteknum hugmyndum um að höggmyndalistin ætti að vera hluti af landslagi borgarinnar.Í lok 3.áratugarins dvaldist hann í París um nokkurra ára skeið. Borgin var þá helsta miðstöð samtímalistar og dvölin þar mótaði myndlist Ásmundar ekki síður en námsárin í Stokkhólmi. Ásmundur hélt alla tíð tryggð við þá hugmynd að listin ætti erindi til fólksins og ætti heima á meðal þess. Hann var kallaður alþýðuskáldið í myndlist og án efa á þess hugsjón rætur að rekja til lífsafstöðu hans, ekki síður en höggmynda-hefðarinnar. Flest verk hans voru hugsuð sem hluti af opinberu rými, órofa hluti af umhverfi sínu eða útfærð sem hönnun og nytjahlutir. Ásmundarsafn var opnað árið 1983.1942 Byggir Kúluna. 1943 Ásmundur flytur í Kúluna með seinni konu sinni, Ingrid Sveinsson.1944 Gerir verkið Helreiðin.           Bókmenntalegar tilvísanir verða áberandi í verkum hans. 1945 Gróður jarðar.           Myndverk í Laugarnesskóla. 1946  Byggir vinnustofu við hús sitt og sækir fyrirmyndina til Egypskrar            byggingarlistar.1948 Miklar blaðadeilur spinnast vegna áforma um að staðsetja           Vatnsberann í borgarlandinu.1949 Sýnir á samnorrænni myndlistarsýningu í Den Frie í            Kaupmannahöfn.1950 Vinnur skreytingar úr járni fyrir afgreiðslusal Landsbankans           á Akureyri Tónar hafsins, Lífsblossinn og Leikur að þangi.1954 Verk Ásmundar, Hamarinn, framlag Íslands til byggingar           SÞ í New York. 1955 Tekur að vinna með járn.          Áhugi hans á tækniframförum birtist aftur í verkinu Rafmagnið. 1957 Vinnur verkin Geimdreki I og II. 1959 Bogaskemman opnuð með sýningu á hvítasunnu.1961 Sýnir á norrænni yfirlitssýningu í Listasafni Íslands.1963 Ítarleg blaðaumfjöllun um Ásmund í tilefni sjötugsafmælis hans.1966 Gerir Fljúgandi framtíð.1967 Verkið Öldugjálfur við Norræna skálann á heimssýningunni           í Montreal.          Gerir verkið Geimþrá.1968 Tunglfarar heimsækja Ásmund.1973 Yfirlitssýning á verkum Ásmundar í Listasafni Íslands.1974 Ásmundur heldur áfram tilraunum í myndlist með steinum sínum.          Vatnsberinn verður merki kvennafrídags, 24. október.1982 Ásmundur Sveinsson lést 9. desember. 1983 Opnun Ásmundarsafns. 