Ný sýning verður opnuð 11. janúar 2025

Ásmundarsafn er lokað 

Erró

Kjarval

Ásmundur Sveinsson

Verkið Jarðeldur gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1960. Það er eitt af fáum verkum listamannsins sem hefur litla sem enga hlutlæga vísun í raunveruleikann. Myndin er sett saman úr tveimur aðgreindum formum: ferhyrningi og óreglulegu formi með pinnum. Ef við lítum aðeins formrænt á verkið má merkja þekktar andstæður, kyrrstöðu og hörku í hinum geómetríska ferhyrningi og mjúka sífellda hreyfingu í því óreglulega. En í raun er verkið hlaðið táknrænni merkingu og með tilvísun í önnur verk listamannsins getum við dregið þá ályktun að ferhyrningurinn tákni manninn og hið óreglulega form hraun eða jarðeld.Myndin Jarðeldur er vafalítið eitt af fegurstu abstraktverkum Ásmundar.

Verkið er staðsett í Höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið er einkennandi fyrir þá breytingu sem átti sér stað í list Ásmundar á sjötta áratug síðust aldar þegar hann uppgötvaði járnið sem efnivið. Þá tók hann að sjóða saman málma og aðra hluti sem hann safnaði og notaði lítt eða ekki breytta. Á þeim tíma fjarlægðist hann lífræn form þeirra efnismiklu verka sem hann hafði áður unnið að og mótað í eigin hendi. Verkið hefur vísun í íslensk náttúruöfl og endurspeglar, eins og nafnið gefur til kynna, eldgos.

Geimdreki Ásmundar og einnig fleiri verk hans með sama inntaki, til dæmis Geimþrá, hafa beina skírskotun til geimferðakapphlaupsins sem var í algleymi á sjötta og sjöunda áratug liðinnar aldar. Rússneska gervitunglið Spútnik var sent út í geiminn haustið 1957. Nokkrum mánuðum síðar skutu Sovétmenn upp gervihnettinum Spútnik II með tíkina Laiku innanborðs. Þessir atburðir vöktu gríðarlega athygli almennings og þeir speglast í verkum Ásmundar. „Geimdrekinn er úr járni með glenntum kjafti og hvítum vígtönnum, en lítilli tunglkúlu hið efra. „Þegar bandarísku geimfararnir komu hingað í vor, áður en þeir fóru til tunglsins“ sagði Ásmundur, „sýndi ég þeim þessa mynd og benti á skoltinn: „Þarna eru hætturnar á leiðinni til tunglsins,“ sagði ég. „Já, sögðu þeir, þú ferð þessa leið til tunglsins, en við verðum að fara þangað á annan hátt.“ Sem betur fer lentu þeir ekki í skoltinum““ 

Listamaðurinn gerði höggmyndina Trúarbrögðin í Reykjavík árið 1956. Hún er unnin í járn, tré og kopar. Hún var stækkuð árið 1977 og sett upp á Valhúsahæð á Seltjarnarnesi.Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund útskýrði listamaðurinn verk sitt og sagði: „Ég er að reyna að tengja saman nútíð og fortíð í einni mynd ... trúarbrögð feðra okkar og kristin viðhorf. ... Ég skal segja þér aðdragandann. Þegar norska listsýningin var opnuð hér, flutti Halvard Lange, utanríkisráðherra Norðmanna ræðu, þar sem hann sagði þessa setningu: „Það voru ekki mennirnir sem fundu Reykjavík heldur myndin.“ Þetta sló mig! Ég hafði aldrei hugsað um það, en samt stendur þetta í öllum kennslubókum í íslenzkri sögu. Það var myndin, öndvegissúlurnar, sem Ingólfur varpaði fyrir borð, sem fyrst nam land hér í Reykjavík. Þegar ég fór að hugsa um þetta, náði það æ sterkari tökum á mér, svo að ég gat ekki um annað hugsað. Ég varð heillaður af þeirri trúarsannfæringu sem að baki bjó. Og þegar ég sökkti mér niður í málið, fann ég að trú forfeðra okkar var sterk, sönn og óbilandi. Það er ekki lítið atriði að velja sér bólstað og ekki lítið traust sem guðunum var sýnt með því að láta þá velja sér stað í nýju landi. Þessi hugmynd hefur ekki látið mig í friði. Það gæti verið gaman að koma henni í efnið. Ef ég á að segja þér alveg eins og er, hafði ég hugsað mér að sleppa kristninni og yrkja aðeins um heiðna trú. Svo var það í haust, að ég sýndi reykvískum presti skissu af myndinni. Þá segir hann: „Geturðu ekki komið kristninni líka fyrir, með því að setja krossinn inn í myndina?“ Ég hugsaði mig svolítið um, sagði síðan: „Má ég gera krossinn afstrakt?“ „Já-já, auðvitað,“ svaraði hann. Og það varð úr.“

Myndina Passíutónar gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1956 og er hún unnin í járn og kopar.Verkið er samsett úr óhlutlægum formum og mynd af hluta úr mannslíkama. Þessi tvenns konar form eru tengd saman með strengjum og umkringja holrýmið. Samspil formanna framkallar létta og svifkennda stemningu. Líkt og nafnið bendir til miðlar verkið trúarlegri hugsun. Orðið passía er myndað af latneska orðinu passio sem merkir þjáning og vísar oftar en ekki til þjáningar og píslarsögu Krists. Hér er að öllum líkindum um að ræða vísun til Passíusálma Hallgríms Péturssonar (1614–74). Þó svo að mannslíkaminn tjái þjáningu og raunir, er ekki þar með sagt að verkið eigi að myndgera pínu og dauða Jesú. Verkið Passíutónar er fremur óður til skáldsins.

Ásmundur gerði verkið Rafmagn á árunum 1954–55 og er það unnið í kopar. Árið 1960 var verkið stækkað og sett upp sama ár við Írafossstöðina við Sog.Rafmagn er óhlutlæg höggmynd sem lýsa á hugmyndinni um raforkuna. Myndin byggist á traustum sökkli, en út úr honum gengur svifform sem endar í hvirfilformi og er síðan endurtekið í neðri hluta myndarinnar. Myndin er þannig byggð upp af andstæðum – stöðugleiki og svif, kyrrstaða og hraði. Þessar andstæður kalla fram spennu sem vekur hugrenningartengsl við fyrirbærið rafmagn.Eins og fyrr segir er Rafmagn óhlutlæg höggmynd. En hjá Ásmundi er abstraksjón nánast aldrei innhverf, sjálfri sér næg, heldur yfirleitt abstraksjón af einhverju og í þessu tilviki rafmagni. Abstraktmyndir Ásmundar vísa því oftast í ákveðnar hugmyndir – ósýnilegan raunveruleika – og eru því ávallt hlaðnar merkingu. Í þessu verki getum við sagt að Ásmundur hafi gert hugmyndina sýnilega. Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund sagði listamaðurinn: „Ég hef leyft mér að gera nonfiguratífa mynd af rafmagninu, því að ég hef aldrei séð figuratíft rafmagn.“

Ásmundur skóp verkið Kyndillinn í Reykjavík árið 1953 og er það unnið í brons. Þetta er eitt af fáum verkum Ásmundar þar sem hann vinnur fyrst og fremst með efni, línu og massa. Myndin er teikning í rýmið sem byggist á svörun milli afgerandi lóðréttra forma og ljóðrænnar boglínu sem umkringir rýmið. Það eina sem tengir myndina hlutveruleikanum er nafnið og lóðrétt formið sem stendur líkt og kyndillogi upp í loftið.Ekki er vitað nákvæmlega hvaða hugmyndir listamaðurinn vildi setja fram í þessu verki. Þó svo að kyndillinn hafi fyrst og fremst biblíulega vísun og merki þá oftast hreinsun (sbr. kyndilmessa, hreinsunarhátíð Maríu, 2. febrúar), þá er öllu líklegra, ef höfð eru í huga hliðstæð verk frá þessum tíma, að Ásmundur hafi viljað túlka nýja tíma, tækniöldina. Kyndillinn táknar því upplýsingu andans og hugvit mannsins.

Safneign

1893 Ásmundur Sveinsson fæddur 20. maí 1893           að Kolsstöðum, Dalasýslu. 1915 Hefur tréskurðarnám í Reykjavík. 1919 Hefur myndlistarnám í Kaupmannahöfn.1920 Hefur nám við listakademíuna í Stokkhólmi.1924 Kvænist Gunnfríði Jónsdóttur.1925 Vinnur skreytingar í sali nýja hljómleikahússins í Stokkhólmi. 1926 Lýkur námi og fer til Parísar.1928 Ferðast um Ítalíu og Grikkland.          Sýnir á Haustsýningunni í París. 1929 Sýnir á vorsýningunni í París.          Flytur til Íslands.1930 Heldur fyrstu einkasýningu sína á Íslandi. 1931 Fær vinnuaðstöðu á Laugarnesspítala.          Lágmyndir á barnaskóla Austurbæjar.          Piltur og stúlka.1933 Byggir sér íbúðarhús og vinnustofu við Freyjugötu.1935 Ferð til Parísar, London og Brussel.1936 Hefur vetursetu í Kaupmannahöfn og leggur drög að helstu           verkum áratugarins. Myndefnið er samfélagslegt en í Járnsmiðnum           birtist í tækniáhugi hans í fyrsta sinn. 1939  Verk Ásmundar á heimssýningunni í New York. Setur upp            höggmyndir í garði hússins við Freyjugötu.Ásmundur Sveinsson var einn af frumkvöðlum íslenskrar höggmyndalistar. Hann stundaði nám við Sænsku listakademíuna undir handleiðslu myndhöggvarans Carls Milles. Þar kynntist hann viðteknum hugmyndum um að höggmyndalistin ætti að vera hluti af landslagi borgarinnar.Í lok 3.áratugarins dvaldist hann í París um nokkurra ára skeið. Borgin var þá helsta miðstöð samtímalistar og dvölin þar mótaði myndlist Ásmundar ekki síður en námsárin í Stokkhólmi. Ásmundur hélt alla tíð tryggð við þá hugmynd að listin ætti erindi til fólksins og ætti heima á meðal þess. Hann var kallaður alþýðuskáldið í myndlist og án efa á þess hugsjón rætur að rekja til lífsafstöðu hans, ekki síður en höggmynda-hefðarinnar. Flest verk hans voru hugsuð sem hluti af opinberu rými, órofa hluti af umhverfi sínu eða útfærð sem hönnun og nytjahlutir. Ásmundarsafn var opnað árið 1983.1942 Byggir Kúluna. 1943 Ásmundur flytur í Kúluna með seinni konu sinni, Ingrid Sveinsson.1944 Gerir verkið Helreiðin.           Bókmenntalegar tilvísanir verða áberandi í verkum hans. 1945 Gróður jarðar.           Myndverk í Laugarnesskóla. 1946  Byggir vinnustofu við hús sitt og sækir fyrirmyndina til Egypskrar            byggingarlistar.1948 Miklar blaðadeilur spinnast vegna áforma um að staðsetja           Vatnsberann í borgarlandinu.1949 Sýnir á samnorrænni myndlistarsýningu í Den Frie í            Kaupmannahöfn.1950 Vinnur skreytingar úr járni fyrir afgreiðslusal Landsbankans           á Akureyri Tónar hafsins, Lífsblossinn og Leikur að þangi.1954 Verk Ásmundar, Hamarinn, framlag Íslands til byggingar           SÞ í New York. 1955 Tekur að vinna með járn.          Áhugi hans á tækniframförum birtist aftur í verkinu Rafmagnið. 1957 Vinnur verkin Geimdreki I og II. 1959 Bogaskemman opnuð með sýningu á hvítasunnu.1961 Sýnir á norrænni yfirlitssýningu í Listasafni Íslands.1963 Ítarleg blaðaumfjöllun um Ásmund í tilefni sjötugsafmælis hans.1966 Gerir Fljúgandi framtíð.1967 Verkið Öldugjálfur við Norræna skálann á heimssýningunni           í Montreal.          Gerir verkið Geimþrá.1968 Tunglfarar heimsækja Ásmund.1973 Yfirlitssýning á verkum Ásmundar í Listasafni Íslands.1974 Ásmundur heldur áfram tilraunum í myndlist með steinum sínum.          Vatnsberinn verður merki kvennafrídags, 24. október.1982 Ásmundur Sveinsson lést 9. desember. 1983 Opnun Ásmundarsafns. 