Ný sýning verður opnuð 11. janúar 2025

Ásmundarsafn er lokað 

Erró

Kjarval

Ásmundur Sveinsson

Verkið er staðsett í Grasagarðinum í Laugardal.Um 1929, þegar Ásmundur flutti aftur heim til Íslands eftir búsetu í París, hóf hann að búa til höggmyndir með einfölduðum formum af fólki við störf. Mörg verk hans birta myndefni sem eru sprottin úr íslenskum menningararfi og náttúru. Á fjórða áratug síðustu aldar var vinnandi fólk áberandi í verkum Ásmundar og eru mörg hans þekktustu verka, eins og Vatnsberinn (1937) og Þvottakona (1936), frá þeim tíma. Verkið er efnismikið og birtir sterklega byggða konu sem fæst við jarðbundið en líkamlega erfitt starf, að þvo þvott. Einnig má lesa andlegan styrk úr líkamsburðum þvottakonunnar.

Við gatnamót Lækjargötu og BankastrætisVatnsberinn varð til þegar Ásmundur vann að listsköpun í Kaupmannahöfn veturinn 1936–37. Myndin sýnir konu rogast með tvær vatnsfötur. Fegrunarfélag Reykjavíkur keypti styttuna árið 1948 og vildi láta hana standa í Bakarabrekku við Lækjargötu í Reykjavík. Það náði ekki fram að ganga sökum mikillar andstöðu nokkurra samborgara listamannsins. Hlutust af miklar deilur. Var henni þá valinn staður í Garði Ásmundar við Sigtún. Árið 1967 var myndin steypt í brons og í ágústmánuði sama ár komið fyrir efst í Litluhlíð við Öskjuhlíð í Reykjavík.Myndbygging Vatnsberans er í miklu og þaulhugsuðu jafnvægi: fötur og handleggir mynda samhverfu, vinstri fótur kemur fram inn á milli fatanna, en sá hægri aftur, þannig að grunnflöturinn er þríhyrndur. Kraftlínur Vatnsberans mynda því nánast pýramída séð allt um kring, en sú tegund myndbyggingar er þekkt úr listasögunni til að skapa festu og stöðugleika. Það eina sem brýtur upp þessa kyrrstöðu er, líkt og í fleiri verkum Ásmundar, staða höfuðsins, sem hallar ögn, mýkir myndbygginguna og gefur í skyn hreyfingu.Það sem einkennir þessa mynd er massinn. Efnið er slétt, formið lokað og afgerandi. Þessi efnisþyngd, sem kölluð er fram í Vatnsberanum lýsir vel inntaki verksins: „Þegar ég vann Vatnsberann, hafði ég tröllslega fjallamyndun Íslands í huga,“ sagði listamaðurinn í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund. „Og svo vinnukonurnar, sem ég sá í æsku minni brjótast út í hríðina og koma gaddfreðnar til baka með vatnsföturnar sínar. Þær vildu ekki láta kenna í brjósti um sig. Alls ekki. Ég mundi aldrei gera mynd af verkafólki, þar sem hægt væri að sjá meðaumkun. Þetta fólk á annað skilið“ (bls. 7–8).

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Um 1929, þegar Ásmundur flutti aftur heim til Íslands eftir búsetu í París, hóf hann að búa til höggmyndir með einfölduðum formum af fólki við störf. Mörg verk hans birta myndefni sem eru sprottin úr íslenskum menningararfi og náttúru. Á fjórða áratug síðustu aldar var vinnandi fólk áberandi í verkum Ásmundar og eru mörg hans þekktustu verka, eins og Vatnsberinn (1937) og Þvottakona (1936), frá þeim tíma. Verkið er efnismikið og birtir sterklega byggða konu sem fæst við jarðbundið en líkamlega erfitt starf, að þvo þvott. Einnig má lesa andlegan styrk úr líkamsburðum þvottakonunnar.

Þessa mynd gerði Ásmundur þegar hann gerði hlé á húsbyggingu sinni við Freyjugötu í Reykjavík og dvaldi um hríð í Kaupmannahöfn 1936–37. Myndin var stækkuð að hluta til – konan við balann – veturinn 1938–39. Reykjavíkurborg keypti afsteypu af Þvottakonunni árið 1958 og lét setja hana upp við Þvottalaugarnar í LaugardalMiðað við natúralíska myndgerð þá hafa þessar sterku og ummynduðu konur aðeins fjarlæga vísun í raunveruleikann, djúpt í minni listamannsins. Í viðtali í Vísi, 19. október 1939, ræðir Ásmundur aðeins um aðra þvottakonuna og segir: „Það var fyrir tveimur árum úti í Kaupmannahöfn. Þar gerði eg frumsmíðina að líkneskinu, og þar hefi eg mótað íslenskan svip eins og ég minntist hans úr sveitinni heima. Þá var hitaveitumálið hvað mest á döfinni og í sambandi við það datt mér í hug þvottakonurnar frá Laugunum, sem bar svo mikið á er eg fyrst kom til Reykjavíkur, og þá samtímis datt mér í hug hvort ekki myndi vera hægt að sameina höggmynd, heitt vatn og gufu. Þegar hitaveitan er komin í bæinn langar mig til að leiða heitt vatn að Þvottakonunni og í balann og búa þannig til gosbrunn. Eg býst við að það gæti farið vel á því t.d. í köldu veðri, að láta gufuna leika um líkneskið og þá tel eg að hún sé komin í sitt rétta umhverfi. Gæti hún þá um leið verið til minningar um hinar gömlu og góðu þvottakonur, sem fóru í Laugarnar, með því að væntanlega er sá þáttur í reykvísku lífi úr sögunni, þegar hitaveitan er komin í hvert hús.“

Kossinn sýnir innilegheit milli tveggja einstaklinga. Verkið er gott dæmi um nýtt viðhorf Ásmundar sem þróaðist á þessum árum þar sem hann fór að brjóta upp massann og hin heilsteyptu form verka sinna og loftið fór að spila meira hlutverk. Í verkinu sagðist Ásmundur vera að komast að „kjarna málsins“ sem sé fólkið annars vegar en loftið á milli þess hins vegar. „Loftið talar einnig sínu máli ekki síður en línurnar í fígúrunum“. 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Myndina Móðir jörð gerði Ásmundur er hann dvaldi í nokkra mánuði í Kaupmannahöfn árið 1936. Hún sýnir barn sem sýgur brjóst móður sinnar. Myndin var stækkuð og steypt í brons árið 1957. Margar skýringar koma til greina þegar rætt er um inntak verksins, bæði sálfræði- og trúarlegar. Samkvæmt Ásmundi táknar konan (móður) jörðina, og barnið mannfólkið. Hér er því um að ræða hina frjósömu og gjöfulu jörð sem elur mannkynið.

Þessa mynd gerði Ásmundur þegar hann gerði hlé á húsbyggingu sinni við Freyjugötu í Reykjavík og dvaldi um hríð í Kaupmannahöfn 1936–37. Myndin var stækkuð að hluta til – konan við balann – veturinn 1938–39. Reykjavíkurborg keypti afsteypu af Þvottakonunni árið 1958 og lét setja hana upp við Þvottalaugarnar í LaugardalMiðað við natúralíska myndgerð þá hafa þessar sterku og ummynduðu konur aðeins fjarlæga vísun í raunveruleikann, djúpt í minni listamannsins. Í viðtali í Vísi, 19. október 1939, ræðir Ásmundur aðeins um aðra þvottakonuna og segir: „Það var fyrir tveimur árum úti í Kaupmannahöfn. Þar gerði eg frumsmíðina að líkneskinu, og þar hefi eg mótað íslenskan svip eins og ég minntist hans úr sveitinni heima. Þá var hitaveitumálið hvað mest á döfinni og í sambandi við það datt mér í hug þvottakonurnar frá Laugunum, sem bar svo mikið á er eg fyrst kom til Reykjavíkur, og þá samtímis datt mér í hug hvort ekki myndi vera hægt að sameina höggmynd, heitt vatn og gufu. Þegar hitaveitan er komin í bæinn langar mig til að leiða heitt vatn að Þvottakonunni og í balann og búa þannig til gosbrunn. Eg býst við að það gæti farið vel á því t.d. í köldu veðri, að láta gufuna leika um líkneskið og þá tel eg að hún sé komin í sitt rétta umhverfi. Gæti hún þá um leið verið til minningar um hinar gömlu og góðu þvottakonur, sem fóru í Laugarnar, með því að væntanlega er sá þáttur í reykvísku lífi úr sögunni, þegar hitaveitan er komin í hvert hús.“

Ásmundur vann verkið Vatnsberann í Kaupmannahöfn veturinn 1936–37. Árið 1967 var myndin steypt í brons og spruttu miklar deilur um myndefnið og staðsetningu þess þegar Fegrunarnefnd Reykjavíkur keypti verkið. Sex árum síðar var afsteypu af verkinu komið fyrir í höggmyndagarðinum við Sigtún. Þá var bronsverkinu í fyrstu komið fyrir í Öskjuhlíð í Reykjavík þar sem það stóð fram til ársins 2011 og var þá flutt á núverandi staðset við Lækjargötu. Myndbygging Vatnsberans skapar jafnvægi: Fötur og handleggir mynda samhverfu, vinstri fótur kemur fram inn á milli fatanna, en sá hægri aftur, þannig að grunnflöturinn er þríhyrndur. Kraftlínur Vatnsberans mynda því nánast pýramída séð allt um kring, en sú tegund myndbyggingar er þekkt úr listasögunni til að skapa festu og stöðugleika. Staða höfuðsins brýtur upp þessa kyrrstöðu sem hallar ögn, mýkir myndbygginguna og gefur í skyn hreyfingu.

Við SnorrabrautÁsmundur skóp Járnsmiðinn í Kaupmannahöfn árið 1936. Myndin sýnir járnsmið sem styður sig fram á steðjann. Með þessu verki vann listamaðurinn samkeppni um merki Iðnsýningarinnar í Reykjavík árið 1952. Ásmundur stækkaði verkið í steinsteypu árið 1955 og var því komið upp við Snorrabraut í Reykjavík.Í þessu verki er afmyndunin orðin ráðandi í listsköpun Ásmundar. Mannleg hlutföll eru hverfandi og anatómían er umbreytt að vilja listamannsins – fætur stuttir og gildir og hægri öxlin óeðlilega stór og teygð svo nokkuð sé nefnt. Samsetning verksins byggist á lóðréttum og láréttum kröftum sem halda verkinu í kyrrstæðri spennu. Í viðtali við Morgunblaðið, 10. október 1954, gerði Ásmundur ítarlega grein fyrir þessu verki: „Ég var tíður gestur hjá járnsmiðum í Reykjavík [þegar ég var um tvítugt], þar sá ég nýtízku járnsmíði í algleymingi – og ég stóð höggdofa frammi fyrir þeim ósýnilegu risaöflum, sem ég sá nútímann leysa úr læðingi. Járnsmíðin var orðin að trölladómi, vélabáknin verkuðu á mig eins og tröll. ... Í þessari hugarreynslu minni, sem varð smám saman að blossandi innri hvöt, urðu til spírurnar að „Járnsmiðnum“. Ég lifði í huganum ýmist við hamarinn og steðjann heima í sveitasmiðju föður míns eða í tröllaborgum járnsmiðjanna í Reykjavík – hver getur láð mér þó að ég vildi reyna að létta dálítið á ofurhlöðnum huga mínum – gera tilraun til að túlka stærðina gagnvart smæðinni – þessar andstæður, sem brutust um hið innra með mér?...	– Ógæfan, segir Ásmundur myndhöggvari, er sú, að menn binda þetta verk mitt við einstaklinginn. „Járnsmiðurinn“ á járnsmið – ég var að reyna að gera symbol hinnar tröllauknu járnsmíði nútímans – og um leið þá tröllauknu breytingu, sem átt [hefir sér stað] frá þeim tíma, er ég sem drengur stóð í smiðjunni – og reyndar öllum iðngreinum – hún er allsstaðar, þessi tröllaukna breyting. Og ég hef vissan átrúnað á risatækni nútímans, ég hefi trú á því að hún leysi fólkið úr þrældómi gamla tímans – og hún hefir þegar gert það að miklu leyti ...	– Sjáið þið til, segir listamaðurinn og bendir okkur á lítið líkan af „Járnsmiðnum“ úr hertum leir, sem stendur fyrir framan okkur á borðinu. – Þessar beinu og sterku línur, ég átti í miklum erfiði við að ná þeim, en ég varð, hvað sem það kostaði, til að geta gripið heildaráhrifin, – þetta þúsundfalda afl samanþjappað í forminu. Járnsmiðurinn er þarna í hvíldarstöðu – horfir fram í nútímann – og gamli járnsmiðurinn er þarna líka – hamarinn og steðjinn – eins og tengiliður á milli hins gamla og hins nýja, milli þess, sem var og er. . .	– En hvað með hægri öxlina – í hvíldarstöðu?	– Já, hún á að undirstrika kraftinn öðrum megin til að hvíldin – átaksleysið – hinum megin komi því skýrara í ljós. Heildin verður að halda sér uppi, enda þótt í hvíldarstöðu sé. Hún á ekki að tákna fyrst og fremst átak, heldur miklu fremur kraft í kyrrstöðu – ógurlegan og voldugan kraft – eitthvað monumentalt. Það „monumentala“ er fyrir mér eitthvað stórt og kraftþrungið, sem ekki getur samrýmst fínleika og viðkvæmni – ég hefi gaman af hvorutveggja ...	– Þetta var það, sem ég ætlaði að gera. Ég veit ekkert, hvort mér hefir tekizt það, en ég er að reyna að segja satt. Það er ekki alltaf, sem myndirnar gefa mikið hinu ytra lífi, þótt þær hafi kostað mikinn innri blossa og stríð.“

Verkið er staðsett í Grasagarðinum í Laugardal.Myndina Móðir jörð gerði Ásmundur er hann dvaldi í nokkra mánuði í Kaupmannahöfn árið 1936. Hún sýnir barn sem sýgur brjóst móður sinnar. Myndin var stækkuð og steypt í brons árið 1957.Myndbygging Móður jarðar er nánast klassískur pýramídi. Fætur og bak konunnar og barnið og vinstri hönd konunnar mynda samhverfu, stöðugt form, sem gefur myndinni festu og kyrrð. Þetta jafnvægi í heildarsýn myndarinnar er síðan liðkað með mjúkum línum og ávölum formum í líkama konunnar og barnsins. Þá er meiri léttleiki í þessu verki en fyrri verkum listamannsins, sem meðal annars er skapaður með holrými milli konunnar og barnsins. Líkamar konu og barns eru einfaldaðir í frumdrætti sína. Efnið er hér líkt og áður til að skilgreina formið sem í einfaldleik sínum gefur myndinni táknrænt gildi og um leið fjölbreytilega túlkunarmöguleika. Margar skýringar koma því til greina þegar rætt er um inntak verksins, bæði sálfræðilegar og trúarlegar. En ef við styðjumst við hugmyndir listamannsins, þá táknar konan jörðina og barnið mannfólkið. Hér er því um að ræða hina frjósömu og gjöfulu jörð sem elur mannkynið. Um verk sitt sagði listamaðurinn í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund: „Ég gerði Móður jörð í Danmörku um svipað leyti og Kossinn. Ég gerði hana fyrir föður minn, sem trúði á mold og jörð. Þetta er einasta framlag mitt til landbúnaðarins“

Verkið er staðsett við ÆgisíðuMyndin Björgun varð til í Kaupmannahöfn er Ásmundur dvaldist þar veturinn 1936–37. Myndin sýnir björgun úr sjávarháska og hefur hún einnig verið nefnd Sjómennirnir. Myndin var stækkuð í 4 m á árunum 1957–60 og steypt í brons árið 1983.Sviðsetning verksins er nokkuð tvíræð. Efri maðurinn stendur á skeri eða bátskili, sem allt eins gæti verið alda, og reynir að draga þann neðri úr öldurótinu. Mennirnir tveir mynda samfellda hvirfilhreyfingu sem gengur frá hægri fæti neðri mannsins upp í vinstri hönd þess sem hærra stendur. Áherslan er lögð á átakið, andartakið þegar maðurinn er dreginn úr sjó – greipum dauðans. Hér er það myndbyggingin, hvirfilhreyfingin, sem miðlar inntaki verksins og því er innri formgerð – anatómía og hlutföll – beygð undir heildarsýn verksins og löguð að því. Þannig tökum við eftir því hvernig hægri handleggur og öxl efri mannsins eru ummynduð við átakið og látin renna inn í heildarhreyfingu myndarinnar. Því má segja að dramatískt inntak verksins kalli á umbreytingu formsins.

Safneign

1893 Ásmundur Sveinsson fæddur 20. maí 1893           að Kolsstöðum, Dalasýslu. 1915 Hefur tréskurðarnám í Reykjavík. 1919 Hefur myndlistarnám í Kaupmannahöfn.1920 Hefur nám við listakademíuna í Stokkhólmi.1924 Kvænist Gunnfríði Jónsdóttur.1925 Vinnur skreytingar í sali nýja hljómleikahússins í Stokkhólmi. 1926 Lýkur námi og fer til Parísar.1928 Ferðast um Ítalíu og Grikkland.          Sýnir á Haustsýningunni í París. 1929 Sýnir á vorsýningunni í París.          Flytur til Íslands.1930 Heldur fyrstu einkasýningu sína á Íslandi. 1931 Fær vinnuaðstöðu á Laugarnesspítala.          Lágmyndir á barnaskóla Austurbæjar.          Piltur og stúlka.1933 Byggir sér íbúðarhús og vinnustofu við Freyjugötu.1935 Ferð til Parísar, London og Brussel.1936 Hefur vetursetu í Kaupmannahöfn og leggur drög að helstu           verkum áratugarins. Myndefnið er samfélagslegt en í Járnsmiðnum           birtist í tækniáhugi hans í fyrsta sinn. 1939  Verk Ásmundar á heimssýningunni í New York. Setur upp            höggmyndir í garði hússins við Freyjugötu.Ásmundur Sveinsson var einn af frumkvöðlum íslenskrar höggmyndalistar. Hann stundaði nám við Sænsku listakademíuna undir handleiðslu myndhöggvarans Carls Milles. Þar kynntist hann viðteknum hugmyndum um að höggmyndalistin ætti að vera hluti af landslagi borgarinnar.Í lok 3.áratugarins dvaldist hann í París um nokkurra ára skeið. Borgin var þá helsta miðstöð samtímalistar og dvölin þar mótaði myndlist Ásmundar ekki síður en námsárin í Stokkhólmi. Ásmundur hélt alla tíð tryggð við þá hugmynd að listin ætti erindi til fólksins og ætti heima á meðal þess. Hann var kallaður alþýðuskáldið í myndlist og án efa á þess hugsjón rætur að rekja til lífsafstöðu hans, ekki síður en höggmynda-hefðarinnar. Flest verk hans voru hugsuð sem hluti af opinberu rými, órofa hluti af umhverfi sínu eða útfærð sem hönnun og nytjahlutir. Ásmundarsafn var opnað árið 1983.1942 Byggir Kúluna. 1943 Ásmundur flytur í Kúluna með seinni konu sinni, Ingrid Sveinsson.1944 Gerir verkið Helreiðin.           Bókmenntalegar tilvísanir verða áberandi í verkum hans. 1945 Gróður jarðar.           Myndverk í Laugarnesskóla. 1946  Byggir vinnustofu við hús sitt og sækir fyrirmyndina til Egypskrar            byggingarlistar.1948 Miklar blaðadeilur spinnast vegna áforma um að staðsetja           Vatnsberann í borgarlandinu.1949 Sýnir á samnorrænni myndlistarsýningu í Den Frie í            Kaupmannahöfn.1950 Vinnur skreytingar úr járni fyrir afgreiðslusal Landsbankans           á Akureyri Tónar hafsins, Lífsblossinn og Leikur að þangi.1954 Verk Ásmundar, Hamarinn, framlag Íslands til byggingar           SÞ í New York. 1955 Tekur að vinna með járn.          Áhugi hans á tækniframförum birtist aftur í verkinu Rafmagnið. 1957 Vinnur verkin Geimdreki I og II. 1959 Bogaskemman opnuð með sýningu á hvítasunnu.1961 Sýnir á norrænni yfirlitssýningu í Listasafni Íslands.1963 Ítarleg blaðaumfjöllun um Ásmund í tilefni sjötugsafmælis hans.1966 Gerir Fljúgandi framtíð.1967 Verkið Öldugjálfur við Norræna skálann á heimssýningunni           í Montreal.          Gerir verkið Geimþrá.1968 Tunglfarar heimsækja Ásmund.1973 Yfirlitssýning á verkum Ásmundar í Listasafni Íslands.1974 Ásmundur heldur áfram tilraunum í myndlist með steinum sínum.          Vatnsberinn verður merki kvennafrídags, 24. október.1982 Ásmundur Sveinsson lést 9. desember. 1983 Opnun Ásmundarsafns. 