Erró

Kjarval

Ásmundur Sveinsson

Kjarval lagði gjarnan leið sína frá Valhöll og suður með Þingvallavatni meðfram Hestgjá og málaði frá því svæði útsýnið til norðurs. Frá þessu svæði málaði hann stóra myndröð sem sýnir Ármannsfell og Skjaldbreið og hefur klettaveggi eða hraundranga Hestgjár í forgrunni. Verkin í þessari myndröð eru ólík innbyrðis hvað varðar stíl og yfirbragð, en sú meginbreyting hefur orðið frá fyrri myndröðum að forgrunnur verkanna fær aukið vægi. 

Álfar og huldufólk komu snemma við sögu í verkum Kjarvals. Í fyrstu verkunum fór huldufólkið oft í hópum og gekk í kletta. Um miðjan fjórða áratug tók hann að tengja huldufólkið við haf og skip og spann þannig saman tvær af algengustu táknmyndum sínum hulduverur og skip. Verkið Á hulduströnd dæmi um þetta.  Kjarval leiðir áhorfendur inn í huglæga og dulúðuga veröld, þar sem ekkert er sem sýnist. Verkið er borið uppi af þeirri formrænu margræðni sem svo oft kemur fyrir í myndmáli Kjarvals, kletturinn á bakvið konuna í forgrunni myndarinnar er samtímis vangamynd og varir hennar mæta vörum annarar vangamyndar í kossi. Hvít gegnumþrengjandi birta og margbrotið litróf magnar dulúðuga, upphafna stemningu. Titill myndarinnar vísar til íslenskrar þjóðtrúar um huldufólk og yfirnáttúrulegar verur sem byggja landið með mannfólkinu. Í þjóðtrúnni eru mörkin á milli hins skilgreinda, áþreifanlega raunveruleika og huliðsheima oft mjög á reiki og það sama á við um verk Kjarvals.

Árið 1929 tók Kjarval þá meðvituðu ákvörðun að leggja megináherslu á að mála landslag útivið. Samtímis valdi hann Þingvelli sem byrjunarreit hins nýja landslagsmálverks. Hann lagði gjarnan leið sína frá Valhöll og suður með Þingvallavatni meðfram Hestgjá og málaði frá því svæði útsýnið til norðurs. Frá þessum svæði málaði hann stóra myndröð sem sýnir Ármannsfell og Skjaldbreið og hefur klettaveggi eða hraundranga Hestgjár í forgrunni. Verkin í þessari myndröð eru ólík innbyrðis hvað varðar stíl og yfirbragð, en sú meginbreyting hefur orðið frá fyrri myndröðum að forgrunnur verkanna fær aukið vægi. Í verkinu Ágústnótt á Þingvöllum er forgrunnur og bakgrunnur í jafnvægi en næturbirtan deyfir útlínur fjallanna og skapar dulúðuga stemningu. 

Sigfús M. Johnsen (1886-1974), var lögfræðingur, rithöfundur og bæjarfógeti í Vestmannaeyjum frá 1940.

Guðmundur Davíðsson (1874-1953), kennari og umsjónarmaður Þingvalla um áraraðir. Sem fastagestur á Þingvöllum þekkti Kjarval hann vel.

Eftir að Kjarval flutti heim árið 1922 fór hann einungis í eina langa ferð til útlanda, en það var Frakklandsferð sem hann fór árið 1928 og dvaldi þá í París um hálfs árs skeið. Kjarval lagði leið sína í skógana utan við París til að mála úti. Í skógarmyndum Kjarvals frá Frakklandi má greina impressjónísk áhrif og tilraunir til að fanga þau síbreytilegu lit- og ljósbrigði sem skapa stemmningu augnabliksins. Með samblandi af mjúkri áferð olíulitarins, sem minnir á pastelkrít, og fínlegri pensilteikningu nær hann fram undraverðum léttleika í túlkun sinni á vorkomu í skóginum. Pensilför eru stutt og snögg, andstæðulitir mynda skugga og birtu, litur er lagður létt á léreftið sem sumstaðar glittir í gegn um þunna málninguna. Verk þessi geisla af náttúruhrifningu listmannsins sem gefur sig unaði vorkomunnar á vald. Þau sex ár sem hann hafði búið á Íslandi eftir að námi hans lauk, hafði hann verið leitandi í landslagstúlkun sinni og í raun ekki lagt megináherslu á að mála landslag því önnur verkefni höfðu tekið stóran hluta af tíma hans og áhuga. Eftir Frakklandsdvölina varð útimálverk í íslenskri náttúru eitt meginviðfangsefni hans. 

Dyrfjöll eru hluti af fjallgarðinum sem umlykur Borgafjörð eystra. Þau bera nafn af miklu klettaskarði milli hárra tinda og er sá hærri í 1136 metra hæð yfir sjó. Segja má að Dyrfjöll séu bæjarfjall Geitavíkur, sveitabæjarins sem Kjarval ólst upp á. Kjarval dvaldist fyrstu fjögur árin hjá foreldrum sínum í Meðallandi á Suðurlandi, en ólst eftir það upp hjá hálfbróður móður sinnar á Austfjörðum. Þangað fór hann oft á fullorðinsárum til þess að mála fjöll og landslag æskustöðvanna og er þetta verk frá árinu 1927. 

Sumarið 1926 dvaldi Kjarval um tíma í Hallgeirseyjarhjáleigu í Austur-Landeyjum hjá vinum sínum Matthildi Kjartansdóttur (1891-1974) og Guðbrandi Magnússyni (1887-1974) og málaði þá þessa vangamynd af þeim hjónum. Verkið er persónulegt og birtir vinsemd listamannsins til myndefnis síns og jafnframt ástina á milli þeirra hjóna. Þau standa þétt saman og horfa hvort til annars af alvöru og ástúðleik. Matthildur er björt og ljós yfirlitum, máluð með fínlegum pensildráttum, en Guðbrandur er dekkri og grófgerðari í stíl. Í fáum myndum sínum opinberar Kjarval tilfinningamál af viðlíka blíðu. Þetta sumar málaði Kjarval einnig myndir af börnum þeirra, Kjartani og Hallfríði. Vináttutengsl Kjarvals og Guðbrands voru náin og ævarandi; um það bera vott margar myndir listamannsins.

Safneign

Verk