Ásmundur Sveinsson

Erró

Kjarval

Geimdreki Ásmundar og einnig fleiri verk hans með sama inntaki, til dæmis Geimþrá, hafa beina skírskotun til geimferðakapphlaupsins sem var í algleymi á sjötta og sjöunda áratug liðinnar aldar. Rússneska gervitunglið Spútnik var sent út í geiminn haustið 1957. Nokkrum mánuðum síðar skutu Sovétmenn upp gervihnettinum Spútnik II með tíkina Laiku innanborðs. Þessir atburðir vöktu gríðarlega athygli almennings og þeir speglast í verkum Ásmundar. „Geimdrekinn er úr járni með glenntum kjafti og hvítum vígtönnum, en lítilli tunglkúlu hið efra. „Þegar bandarísku geimfararnir komu hingað í vor, áður en þeir fóru til tunglsins“ sagði Ásmundur, „sýndi ég þeim þessa mynd og benti á skoltinn: „Þarna eru hætturnar á leiðinni til tunglsins,“ sagði ég. „Já, sögðu þeir, þú ferð þessa leið til tunglsins, en við verðum að fara þangað á annan hátt.“ Sem betur fer lentu þeir ekki í skoltinum““ 

Myndina Passíutónar gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1956 og er hún unnin í járn og kopar.Verkið er samsett úr óhlutlægum formum og mynd af hluta úr mannslíkama. Þessi tvenns konar form eru tengd saman með strengjum og umkringja holrýmið. Samspil formanna framkallar létta og svifkennda stemningu. Líkt og nafnið bendir til miðlar verkið trúarlegri hugsun. Orðið passía er myndað af latneska orðinu passio sem merkir þjáning og vísar oftar en ekki til þjáningar og píslarsögu Krists. Hér er að öllum líkindum um að ræða vísun til Passíusálma Hallgríms Péturssonar (1614–74). Þó svo að mannslíkaminn tjái þjáningu og raunir, er ekki þar með sagt að verkið eigi að myndgera pínu og dauða Jesú. Verkið Passíutónar er fremur óður til skáldsins.

Listamaðurinn gerði höggmyndina Trúarbrögðin í Reykjavík árið 1956. Hún er unnin í járn, tré og kopar. Hún var stækkuð árið 1977 og sett upp á Valhúsahæð á Seltjarnarnesi.Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund útskýrði listamaðurinn verk sitt og sagði: „Ég er að reyna að tengja saman nútíð og fortíð í einni mynd ... trúarbrögð feðra okkar og kristin viðhorf. ... Ég skal segja þér aðdragandann. Þegar norska listsýningin var opnuð hér, flutti Halvard Lange, utanríkisráðherra Norðmanna ræðu, þar sem hann sagði þessa setningu: „Það voru ekki mennirnir sem fundu Reykjavík heldur myndin.“ Þetta sló mig! Ég hafði aldrei hugsað um það, en samt stendur þetta í öllum kennslubókum í íslenzkri sögu. Það var myndin, öndvegissúlurnar, sem Ingólfur varpaði fyrir borð, sem fyrst nam land hér í Reykjavík. Þegar ég fór að hugsa um þetta, náði það æ sterkari tökum á mér, svo að ég gat ekki um annað hugsað. Ég varð heillaður af þeirri trúarsannfæringu sem að baki bjó. Og þegar ég sökkti mér niður í málið, fann ég að trú forfeðra okkar var sterk, sönn og óbilandi. Það er ekki lítið atriði að velja sér bólstað og ekki lítið traust sem guðunum var sýnt með því að láta þá velja sér stað í nýju landi. Þessi hugmynd hefur ekki látið mig í friði. Það gæti verið gaman að koma henni í efnið. Ef ég á að segja þér alveg eins og er, hafði ég hugsað mér að sleppa kristninni og yrkja aðeins um heiðna trú. Svo var það í haust, að ég sýndi reykvískum presti skissu af myndinni. Þá segir hann: „Geturðu ekki komið kristninni líka fyrir, með því að setja krossinn inn í myndina?“ Ég hugsaði mig svolítið um, sagði síðan: „Má ég gera krossinn afstrakt?“ „Já-já, auðvitað,“ svaraði hann. Og það varð úr.“

Ásmundur gerði verkið Rafmagn á árunum 1954–55 og er það unnið í kopar. Árið 1960 var verkið stækkað og sett upp sama ár við Írafossstöðina við Sog.Rafmagn er óhlutlæg höggmynd sem lýsa á hugmyndinni um raforkuna. Myndin byggist á traustum sökkli, en út úr honum gengur svifform sem endar í hvirfilformi og er síðan endurtekið í neðri hluta myndarinnar. Myndin er þannig byggð upp af andstæðum – stöðugleiki og svif, kyrrstaða og hraði. Þessar andstæður kalla fram spennu sem vekur hugrenningartengsl við fyrirbærið rafmagn.Eins og fyrr segir er Rafmagn óhlutlæg höggmynd. En hjá Ásmundi er abstraksjón nánast aldrei innhverf, sjálfri sér næg, heldur yfirleitt abstraksjón af einhverju og í þessu tilviki rafmagni. Abstraktmyndir Ásmundar vísa því oftast í ákveðnar hugmyndir – ósýnilegan raunveruleika – og eru því ávallt hlaðnar merkingu. Í þessu verki getum við sagt að Ásmundur hafi gert hugmyndina sýnilega. Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund sagði listamaðurinn: „Ég hef leyft mér að gera nonfiguratífa mynd af rafmagninu, því að ég hef aldrei séð figuratíft rafmagn.“

Ásmundur skóp verkið Kyndillinn í Reykjavík árið 1953 og er það unnið í brons. Þetta er eitt af fáum verkum Ásmundar þar sem hann vinnur fyrst og fremst með efni, línu og massa. Myndin er teikning í rýmið sem byggist á svörun milli afgerandi lóðréttra forma og ljóðrænnar boglínu sem umkringir rýmið. Það eina sem tengir myndina hlutveruleikanum er nafnið og lóðrétt formið sem stendur líkt og kyndillogi upp í loftið.Ekki er vitað nákvæmlega hvaða hugmyndir listamaðurinn vildi setja fram í þessu verki. Þó svo að kyndillinn hafi fyrst og fremst biblíulega vísun og merki þá oftast hreinsun (sbr. kyndilmessa, hreinsunarhátíð Maríu, 2. febrúar), þá er öllu líklegra, ef höfð eru í huga hliðstæð verk frá þessum tíma, að Ásmundur hafi viljað túlka nýja tíma, tækniöldina. Kyndillinn táknar því upplýsingu andans og hugvit mannsins.

Myndin Davíð og Golíat var gerð í Reykjavík á árunum 1952–54. Hún er unnin í tré og sýnir átök Davíðs og Golíats.Myndin sýnir tvo stílfærða einstaklinga. Verkið er í tveimur hlutum. Annars vegar lóðrétt og afgerandi form, sem tákna á Golíat, og hins vegar mjúkt skálínuform sem stendur fyrir Davíð. Myndin er tengd saman með snærinu sem þeytir völunni.Þó að við sjáum hér Davíð og Golíat hefur listamaðurinn fullkomlega umbreytt þessum tveimur einstaklingum. Hér er fyrst og fremst verið að nýta rýmið sem svigrúm til hreyfingar. Atburðurinn er það sem skiptir máli. Augu, nef og munnur eru aðeins til að gefa til kynna að hér sé um persónur að ræða.Um Davíð og Golíat segir Björn Th. Björnsson í bókinni Myndhöggvarinn Ásmundur Sveinsson: „Eina af nýjustu myndum sínum kallar Ásmundur Davíð og Golíat, og er það stærsta verkið sem hann hefur til þessa gert í tré. Það er tvístæða, eins og svo margar af síðari myndum Ásmundar: þunglamalegur þurs og mjúkleikinn sveinn, sem bregður slöngu sinni í ennisstað risanum. Þrátt fyrir nafnið er þetta sízt af öllu biblíumynd. Það er formtúlkun þeirrar glímu sem lítilmagninn heyr við ofureflið og á ráðsnilld sína og vit eitt að vopni. Raunar veit ég að Ásmundur hefur hér í huga það sem okkur er öllum nærtækast. Eins og Davíð gekk óbrynjaður móti Fílistanum með staf sinn og fimm hála steina í smalatösku sinni, þannig stendur og Ísland andspænis brynvæddum tröllum veraldar með ekkert nema list sína og tungu að hlíf.“

Myndina gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1949. Hún er unnin í eik og sýnir kvenfígúru sem tákna á fæðingu. Formrænt séð fjallar verkið um efni, massa og rými. Efnið er eik sem listamaðurinn vinnur beint, slípar og pússar. Æðarnar í viðnum eru hluti af myndbyggingunni og undirstrika streymið upp eftir fígúrunni. Myndin hvílir á efnismiklum sökkli sem einnig er hluti af verkinu og mjókkar til hægri. Rýmið er afgerandi í þessu verki og er það afmarkað með hvítum strengjum. Þessir gegnsæju strengir gera það að verkum að auga áhorfandans greinir tvíræðni í massa- og rýmisvirkni myndarinnar, girnið tengir saman samhverfa myndhluta og virkar í senn sem opið og lokað form. Þetta samspil milli innra og ytra rýmis verksins færir okkur inntak myndarinnar sem gerist „úti og inni“. Úr verkinu les áhorfandinn greinilega andlit, hendur og nafla sem rautt girni er þrætt í gegnum. Andspænis verkinu spyr áhorfandinn sig eðlilega hvort myndin sýni barn eða móður. Við getum sagt að andlit hennar og hendur lýsi sælu eða þjáningu móðurinnar, en naflinn aftur á móti á einvörðungu við barnið. Þá gæti áhorfandinn túlkað verkið sem barn í móðurlífi. Fæðing býr auðsjáanlega yfir fjölmörgum túlkunarmöguleikum, en til grundvallar liggur hugmyndin um fæðingu sem tengist í senn móður og barni.

Höfuðlausn gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1948. Hún á að sýna Egil Skallagrímsson nóttina er hann orti samnefnt lofkvæði til Eiríks blóðaxar. Á myndinni gefur að líta Egil með hörpuna og öxi og kvenfígúru sem tákna á skáldskapargyðjuna. Í raun er þetta sviðsetning – Egill tyllir vinstri fæti á litla þúfu eða stein – þar sem listamaðurinn stefnir saman hugmynd og „veruleika“: Annars vegar Egill, söguleg persóna, og hins vegar allegóría sem táknar ljóðlistina.Hér er um að ræða vísun í Egils sögu án þess þó að listamaðurinn reyni að lýsa viðkomandi persónu. Í viðtali í dagblaðinu Vísi, 5. janúar 1963, hafði Ásmundur þetta að segja um verkið Höfuðlausn: „Hugmynd mín er sú, að ég vil ekki gera mynd af þessum gömlu sagnapersónum, heldur vil ég að hver og einn geri sér sjálfur í hugarlund, hvernig þeir hafi litið út. Það sem ég geri er að skapa eins konar sinfóníu til minningar um þá. Þess vegna eru myndir mínar það abstrakt, að engum sem sér þær geti komið til hugar að þannig hafi Egill litið út.“

Collection