Ásmundur Sveinsson

Erró

Kjarval

Ásmundur gerði verkið í Reykjavík árið 1971 og er það unnið í járn og eir. Vængbrotni fuglinn er eitt af síðustu verkum Ásmundar. Þar dregur hann upp ímynd fugls: einföld útskorin járnplata og eirlínur sem gefa í skyn vænghaf fuglsins jafnframt því að afmarka rýmið umhverfis skúlptúrinn.Í þessu verki kemur vel fram, líkt og í flestum járnmyndum Ásmundar, hvernig listaverkið vegur salt á milli þess að vera sjálfstæður skúlptúr eða lýsing í járni á þekktum hlutveruleika. Meginformið er járnplata, sem listamaðurinn hefur fundið og sett nánast óbreytta inn í listaverkið. En nafn verksins opnar augu áhorfandans fyrir fuglsímyndinni. Það er því sem listamaðurinn hafi lesið út úr þessu einfalda grunnformi fuglsmynd sem hann síðan undirstrikar með „koparvængjum“ og nafngiftinni.

Ásmundur gerði verkið í Reykjavík árið 1959. Það er unnið í járn og kopar. Í þessu verki hefur listamaðurinn slitið sig frá fyrri myndgerð sem einkenndist yfirleitt af miklum massa. Nú teiknar hann í rýmið með járnalínum, hvössum og mjúkum. En þegar grannt er skoðað má sjá að formin hafa hlutlæga vísun. Í stórum dráttum merkjum við fígúru með ferhyrndan haus og boga í höndum sér. Nafn verksins gefur til kynna að hér sé um að ræða lýsingu á atburði úr norrænni goðafræði þar sem Loki Laufeyjarson kom við sögu: „Hörð tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka.“

Með þessu verki leitar Ásmundur til barnæsku sinnar. Myndin á rætur að rekja til gammallar þulu sem kveðin var yfir honum þegar hann var barn og átti að fara að sofa: Við skulum ekki hafa hátt. / Hér er margt að ugga. / Eg hef heyrt í alla nátt / andardrátt á glugga.

Verkið er staðsett í Höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið er einkennandi fyrir þá breytingu sem átti sér stað í list Ásmundar á sjötta áratug síðust aldar þegar hann uppgötvaði járnið sem efnivið. Þá tók hann að sjóða saman málma og aðra hluti sem hann safnaði og notaði lítt eða ekki breytta. Á þeim tíma fjarlægðist hann lífræn form þeirra efnismiklu verka sem hann hafði áður unnið að og mótað í eigin hendi. Verkið hefur vísun í íslensk náttúruöfl og endurspeglar, eins og nafnið gefur til kynna, eldgos.

Ásmundur gerði Bænina í Reykjavík árið 1956. Hún er unnin í járn og eir. Bænin er sú járnmynd listamannsins sem gengur hvað lengst í því að lýsa hlutveruleikanum. Myndin sýnir mann sem í bæn sinni fórnar höndum til himins. Áherslan er lögð á hendurnar sem eru nákvæmlega útskornar á járnplötuna, en líkami og höfuð eru aðeins gefin í skyn með nokkrum einföldum en þó nákvæmum línum. Í þessu verki kemur fram sterk tjáning, en trúin var ávallt veigamikill og einlægur þáttur í listsköpun Ásmundar.

Verkið er staðsett í Höggmyndagarði við Ásmundarsafn. Vinnandi fólk var Ásmundi hugleikið sem myndefni. Hér vinnur hann verk um rokkinn sem kvenmenn sátu tímunum saman við og spunnu lopann. Þegar rokkurinn er stiginn heyrðist súrr í hjólinu, sem hefur verið sem undirtónn í baðstofunni. Form rokksins og hljóðið gæti staðið sem tákn fyrir tímans hjól. Stækkun verksins, sem Ásmundur vann sjálfur að, var flutt að Laugum í Þingeyjarsýslu. Á 6. og 7. áratugnum var málmur helsti efniviður Ásmundar. Stíllinn varð óhlutlægur, þótt oft sé hægt að sjá móta fyrir hlutum í verkunum (hlutgerving). Rýmið innan myndanna er stór hluti þeirra, og enn eykst á léttleikann svo að stundum liggur við að verkin svífi í burtu. Formið varð hvassara og stundum rúmfræðilegt (hringir og beinar línur), sérstaklega þegar notað var járn.

Verkið Jarðeldur gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1960. Það er eitt af fáum verkum listamannsins sem hefur litla sem enga hlutlæga vísun í raunveruleikann. Myndin er sett saman úr tveimur aðgreindum formum: ferhyrningi og óreglulegu formi með pinnum. Ef við lítum aðeins formrænt á verkið má merkja þekktar andstæður, kyrrstöðu og hörku í hinum geómetríska ferhyrningi og mjúka sífellda hreyfingu í því óreglulega. En í raun er verkið hlaðið táknrænni merkingu og með tilvísun í önnur verk listamannsins getum við dregið þá ályktun að ferhyrningurinn tákni manninn og hið óreglulega form hraun eða jarðeld.Myndin Jarðeldur er vafalítið eitt af fegurstu abstraktverkum Ásmundar.

Ásmundur skapaði Fönix í Reykjavík árið 1961 og vann verkið í eir og tveimur árum síðar var það stækkað. Fuglinn Fönix er óhlutbundið verk þar sem formin hafa þó sterka samsvörun við líkamsbyggingu fugls. Formrænt er myndin afar einföld – aðeins þrjár samsettar þríhyrndar eirplötur, sem mynda búk, háls og höfuð, og síðan tveir fætur. Umhverfis fuglinn, formið, er síðan rissað með járnlínum, sem skilgreina rými eða svigrúm fuglsins auk þess sem þær má túlka sem vænghaf. Út frá breytilegu sjónarhorni áhorfandans öðlast fuglsformið og verkið allt óreglulega hreyfingu og dýnamík, líkt og þegar fugl sest eða flýgur upp. Fönix er goðsögulegur fugl sem á rætur að rekja til Eþíópíu. Hann er öllum fuglum fegurri og langlífur með afbrigðum, er þeim eiginleika gæddur að geta endurfæðst úr ösku sinni. Þegar dauðinn nálgast býr fönixinn sér til hreiður úr ilmandi kvistum þar sem hann brennur upp í eigin hita. Táknræn merking fuglsins er því endurfæðing og ódauðleiki.

Ásmundur gerði Lífsgeislann í Reykjavík árið 1960 og er verkið unnið í járn, kopar og plexigler. Þetta er óhlutlæg mynd, sett saman úr þríhyrningi, hring og strengjum. Myndin stendur á hringlaga grunni, en upp úr honum vaxa hornalínuform sem bundin eru niður með strengjum, sem hafa að auki það hlutverk að afmarka rúmtak verksins. Í þessu verki leikur listamaðurinn sér með andstæður í formi og efni: Heil, lokuð form andspænis opnun í strengjaverki, og gegnsætt plast gegn myrku járni. Þetta verk sem er teiknað í rýmið er eitt fárra verka Ásmundar sem fyrst og fremst kallar á fagurfræðilega upplifun áhorfandans. „Þetta er nýjasta mynd mín,“ sagði Ásmundur í viðtali við Þjóðviljann, 21. ágúst 1960. „Ég kalla hana Lífsgeislann. Hún er tileinkuð hinum óþekktu höfundum á Íslandi, öllum, sem leituðu fegurðar og andríkis í einhverri mynd. Ég man eftir ömmu gömlu. Hún átti svo mikið skraut. Samt var hún fremur fátæk. Ég hafði hana í huga þegar ég gerði myndina Lífsgeislann. Í allri þessari fátækt vildi fólkið gera eitthvað fallegt, eiga eitthvað fallegt, og hafa eitthvað fallegt fyrir augunum.“

Collection