Ásmundur Sveinsson

Erró

Kjarval

Við fyrstu sýn virðast verkin vera borðdúkar strengdir á blindramma en þegar betur er að gáð er augljóst að köflóttu efnin eru langt frá því að vera fjöldaframleiddir efnisbútar. Hildur byggir upp flöt málverkanna frá grunni þar sem hún hefur tekið samskonar hörþræði og notaðir eru í málverkastriga, litað þá með akrýl, ofið á ný í köflótt mynstur og strengt aftur á blindrammann. Verkið verður í senn handvefnaður og hefðbundið málverk. Með aðferðum handverksins varpar hún gagnrýnu ljósi á staðlaðar hugmyndir um málverk og leitast við að eyða þeirri aðgreiningu sem gjarnan er gerð á milli handverks og myndlistar.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið Systur sýnir tvo kvenlíkama sem hallast örlítið aftur með hendur upp yfir höfuð. Það er unnið í náttúrulegum stíl þar sem listamaðurinn er trúr fyrirmyndinni. Hægt er að ímynda sér að konurnar standi undir ljúfri vatnsbunu sem þær halla sér undir.Þann 24. júní 1924 snéri Ásmundur frá námi í Stokkhólmi ásamt unnustu sinni Gunnfríði Jónsdóttur til að giftast henni á Íslandi. Ásmundur og kona hans ferðuðust um æskuslóðir hans og hann tók mynd af Gunnfríði og systur hennar við foss. Sú uppstilling þykir líkjast verkinu mjög.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Mörg verka Ásmundar frá fimmta áratug síðustu aldar eru öðru fremur tilfinningaþrungin og margbrotin; vígvöllur innri baráttu sem og tjáning stríðs og hörmunga. Ásmundur var einn örfárra íslenskra listamanna sem túlkuðu hörmungar síðari heimsstyrjaldarinnar og þær dýrslegu hvatir mannsins sem stríð afhjúpa.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið er til vitnis um vissa umbreytingu inn í nýja myndveröld Ásmundar þar sem myndefnið er öllu stórbrotnara og ógnvænlegra en það sem hann hafði áður fengist við. Í stað þess að fjalla um andlega reisn íslenskrar alþýðu er hér á ferð verk sem hefur heimssögulegar tilvísanir. Í staðinn fyrir upphafningu á hinu góða í mannssálinni snéri Ásmundur sér að því að lýsa myrkari hliðum mannlífsins; ótta, grimmd, sorg, hatri, örvæntingu, átökum og stríði. Í verkinu er hlutföllum líkamans riðlað og andlitin virðast fremur í ætt við dýr en menn. Form útlimanna er óreglulegt, líkt og listamaðurinn vildi sýna samtímis ólíkt sjónarhorn á sama hlutinn. Hugmyndin um flóttann er gefin í skyn með hringferli myndbyggingarinnar.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Fýkur yfir hæðir er dæmigert fyrir þá einföldun í formi sem Ásmundur leitaði eftir á fjórða áratugnum. Smáatriðum er smám saman eytt út úr myndinni þar til eftir stendur það eitt sem nægir til að koma inntaki verksins til skila. Heildarsvipurinn er einfaldaður niður í einn samfelldan formmassa sem sýnir hvernig móðirin beygir sig yfir barnið og skýlir því fyrir vindinum. Með einföldun er ekki átt við að verk Ásmundar hafi verið að þróast í átt að óhlutbundinni list sem kom síðar á ferli hans, heldur var þetta tilraun til að leita að beinskeyttu og skýru myndmáli sem væri þó ekki raunsæislegt eins og klassískar höggmyndir.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið Piltur og stúlka gerði Ásmundur fyrst í París þegar hann dvaldi þar í fjóra mánuði árið 1931, en fullgerði síðan í Reykjavík sama ár. Myndin sýnir pilt og stúlku í innilegum faðmlögum og er einkar einföld í allri formgerð. Myndin var stækkuð, unnin í steinsteypu og sett upp í Hallargarðinum í Reykjavík árið 1955. Í þessu verki hefur listamaðurinn sagt skilið við stílfærslu og geómetríska einföldun fyrri verka og leggur nú áherslu á visst raunsæi: Pilturinn og stúlkan eru í venjulegum fötum auk þess sem líkamsbygging og öll hlutföll eru í fullu samræmi við hina hefðbundnu skólasýn. Myndin er efnismikil heild, en brotin upp með hreyfingu sem gengur í gegnum myndina alla, gæðir hana lífi og ljær henni innilegan blæ. Þó svo að þessi mynd sé umfram allt ljóðræn stemmning, verður hún að teljast ein af þeim myndum sem marka upphaf hins félagslega raunsæis í verkum Ásmundar á fjórða áratugnum. Hið látlausa nafn myndarinnar, Piltur og stúlka, minnir óneitanlega á samnefnda skáldsögu Jóns Thoroddsen, en ritverk Jóns voru mikið lesin á æskuheimili Ásmundar.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Helreiðina gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1944. Var hún fyrst unnin í gifs og síðar í tré. Hún var stækkuð í steinsteypu í ágúst 1965.Myndin er í senn flókin og stórbrotin miðað við fyrri verk listamannsins, en þó byggð upp af miklu innra samræmi: Höfuð hestsins og maðurinn sveigjast hvor til sinnar hliðar og mynda þannig samhverfu jafnframt því sem framfætur hestsins ganga beint upp í háls hans. Maður og hestur virðast samgrónir í einfaldleik myndarinnar og gefur það henni sterkan heildarsvip.Ólíkt fyrri myndum listamannsins skynjar áhorfandinn í þessu verki dýnamík og úthverfa tjáningu: Hesturinn reisir makkann með opinn skolt og draugurinn með opinn munn og útglennt augu lyftir hendi sinni. Um Helreiðina sagði Ásmundur í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund: „Þetta er draugurinn frá Hel, stríðsguðinn. Hann er auðvitað á hesti úr Hel. Þegar ég gerði fyrsti skissurnar að Helreiðinni, hafði ég þjóðsöguna um djáknann á Myrká í huga. En svo fannst mér ég verða að sleppa konunni og þá varð úr þessu Helreiðin, sótt í Eddu: Hel á allt. Allt er vígt dauðanum, blóm, jörð, menn. Dauðinn verður að vera óhugnanlegur. Við erum brennimerkt honum. Hann flæðir yfir allt, þyrmir engu. Helreiðin er gerð á stríðsárunum, þegar fólki var slátrað eins og skepnum. Þá tróðust margir undir tröllslegum hófum ófreskjunnar.“

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verk þetta vann Ásmundur í Reykjavík árið 1934 og sýnir það konu að strokka. Kona með strokk er, líkt og fleiri verk Ásmundar frá þessum árum, þykk og mikil heild sem hvergi loftar um. Allt er gert til að undirstrika þyngdina og massann. Myndin er kyrrstæð tvíhverfa í fullkomnu jafnvægi, sem byggist á lóðréttum og láréttum kröftum, og það er aðeins staða höfuðsins sem gefur myndinni mýkt. Þrátt fyrir hina formrænu áherslu listamannsins er myndin natúralísk lýsing á smjörgerð fyrri ára, og óður til íslenskra vinnukvenna fyrr og síðar.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Myndina Gólfþvottur gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1950 og hefur hún einnig gengið undir nafninu Ráðskonan. Myndin sýnir sitjandi kvenfígúru við gólfþvott.Verkið stangast um margt á við þróunarferil listamannsins. Inntak myndarinnar tengist atvinnulífsmyndum Ásmundar frá fjórða áratugnum og hvað formið varðar minnir hún á þau verk Ásmundar í lok fjórða áratugarins þar sem hann skrumskælir hina hefðbundnu skólasýn. Hér teygir listamaðurinn á venjubundinni anatómíu og riðlar hlutföllum. Þessi myndsýn Ásmundar minnir um margt á formskrift súrrealismans.Líkt og í fleiri myndum listamannsins er verkið í miklu jafnvægi: Samhverfar hendur koma þvert á samhverfa fætur konunnar, en vindingur líkamans gefur í skyn hreyfingu við þvottinn. Í þessu verki undirstrika formin greinilega inntak verksins. Hendur og axlir eru stórar og þrútnar og lýsa þjáningu erfiðisins.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Ásmundur Sveinsson sótti meðal annars innblástur í þjóðsögur í verkum sínum og slíkar tengingar er að finna í verkinu Móðir mín í kví, kví. Verkið sýnir útborið og afturgengið barnið birtast angistarfullri móður sinni og bjóða henni „dulu að dansa í.“ Verkið hefur einföld form þar sem ekki er að finna smáatriði í líkama móður og barns, eftir stendur aðeins það sem nægir til þess að koma inntaki verksins til skila. 

Helreiðina gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1944. Var hún fyrst unnin í gifs og síðar í tré. Hún var stækkuð í steinsteypu í ágúst 1965. Myndin er í senn flókin og stórbrotin miðað við fyrri verk listamannsins, en þó byggð upp af miklu innra samræmi: Höfuð hestsins og maðurinn sveigjast hvort til sinnar hliðar og mynda þannig samhverfu, jafnframt því sem framfætur hestsins ganga beint upp í háls hans. Maður og hestur virðast samgrónir og gefur það verkinu sterkan heildarsvip. Ólíkt fyrri myndum listamannsins skynjar áhorfandinn í þessu verki dýnamík og úthverfa tjáningu: Hesturinn reisir makkann með opinn flipa og draugurinn með opinn munn og útglennt augu lyftir hendi sinni.

Ásmundur vann verkið Vatnsberann í Kaupmannahöfn veturinn 1936–37. Árið 1967 var myndin steypt í brons og spruttu miklar deilur um myndefnið og staðsetningu þess þegar Fegrunarnefnd Reykjavíkur keypti verkið. Sex árum síðar var afsteypu af verkinu komið fyrir í höggmyndagarðinum við Sigtún. Þá var bronsverkinu í fyrstu komið fyrir í Öskjuhlíð í Reykjavík þar sem það stóð fram til ársins 2011 og var þá flutt á núverandi staðset við Lækjargötu. Myndbygging Vatnsberans skapar jafnvægi: Fötur og handleggir mynda samhverfu, vinstri fótur kemur fram inn á milli fatanna, en sá hægri aftur, þannig að grunnflöturinn er þríhyrndur. Kraftlínur Vatnsberans mynda því nánast pýramída séð allt um kring, en sú tegund myndbyggingar er þekkt úr listasögunni til að skapa festu og stöðugleika. Staða höfuðsins brýtur upp þessa kyrrstöðu sem hallar ögn, mýkir myndbygginguna og gefur í skyn hreyfingu.

Collection