Ásmundur Sveinsson

Erró

Kjarval

 Við suðvesturhorn leikvallar er snýr að HringbrautUm svipað leyti og Sigurjón Ólafsson vann að minnismerki sr. Friðriks Friðrikssonar við Lækjargötu tók hann að sér að gera standmynd af Héðni Valdimarssyni (1892–1948), alþingismanni og formanni Verkamannafélagsins Dagsbrúnar. Standmyndin var gerð fyrir Byggingarfélag alþýðu og er enn í eigu húsfélags alþýðu, en á sínum tíma var Héðinn einn helsti forystumaður byggingarsamtaka verkamanna. Haustið 1953 var afsteypa af styttunni, sem gerð var hjá málmsteypu Lauritz Rasmussen í Kaupmannahöfn, komin til landsins og þá sótti Byggingarfélag alþýðu um að fá að setja hana upp í nánd við verkamannabústaðina við Hringbraut. Styttan var sett upp í október 1955 en Sigurjón var þá búsettur í Danmörku. Björn Th. Björnsson segir í listasögu sinni að það hafi verið ásetningur Sigurjóns að fanga ekki aðeins „líking“ Héðins, heldur „engu síður hið gustmikla fas“ hins öfluga stjórnmálaskörungs og verkalýðsfrömuðar. Um leið vildi hann myndgera hugmyndina um leiðtoga sem ávallt er fastur fyrir. Að sögn Björns Th. Björnssonar sýnir Sigurjón Héðinn „í hita baráttu en köldum næðingi útifundar. Föt hans eru laus, vindurinn sveiflar til frakkalafi hans; annarri hendinni heldur hann niður með síðunni, en í henni hefur hann minnisblað. (Björn Th. Björnsson: Íslenzk myndlist á 19. og 20. öld II, bls. 200).

Verkið er staðsett við Norð-austurhlið ÖskjuLágmyndin er minnisvarði um Dr. Jean Baptiste Charcot (1867-1936), franskan vísindmann og lækni og skipsáhöfnina á rannsóknarskipi hans, Pourquoi-pas?, sem fórst við Íslandsstrendur árið 1936. Alls fórust 40 manns í sjóskaðanum. Charcot og menn hans komu oft við hér á landi í leiðöngrum sínum á norðurslóðir. Hann eignaðist fjölmarga vini hér á landi og hélt góðu sambandi við þá allt þar til yfir lauk. Strand Pourquoi pas? var því mikil sorgarfrétt á Íslandi á sínum tíma og til marks um það má nefna að þegar minningarsamkoma um hina látnu var haldin, var öllum verslunum í Reykjavík lokað, og mun það vera einsdæmi að erlendum manni sé sýndur viðlíka sómi. 

Verkið er staðsett við Icelandair Hotel Reykjavik NaturaÁsmundur gerði verkið Gegnum hljóðmúrinn í Reykjavík árið 1952 úr koparþynnum. Árið 1966 var myndin stækkuð í 4 m og komið fyrir utan við Hótel Loftleiðir eins og það hét þá. Árið 2024 var verkið fært fyrir framan nýjar höfuðstöðvar Icelandair í HafnarfirðiÍ þessu verki hefur Ásmundur sagt skilið við hlutveruleikann. Myndin er ekki af ákveðnum hlut heldur tjáir hún einvörðungu hugmynd um kraft og hraða. Þetta er innri sýn listamannsins, sem þó hefur vísun í samtímann, tengist hugmyndum um flugið, tæknina og geimöldina sem á þessum tíma var að opna manninum nýjar og áður óþekktar víddir í tilverunni. En þó að Ásmundur hafi yfirgefið það myndmál sem líkir beint eftir veruleikanum má segja að verkið og nafn þess gefi í skyn ákveðið umhverfi og ástand. Formrænt skiptist myndin í hringform utan um fleyg. Í hringforminu virðist listamaðurinn leita eftir formleysi (sem er afar erfitt í höggmynd) og hefur það því allar forsendur til að vera ský. Og það sem undirstrikar hið mjúka eðli hringformsins er fleygurinn sem gengur í gegnum það, oddhvass og harður. Þetta er vel skilgreinanlegt form, sem klýfur hringformið og getur því fyllilega staðið fyrir flugvél eða eldflaug. Ásmundur sagði í blaðaviðtali að hann hefði fengið hugmyndina að verkinu er hann ferðaðist í fyrsta sinn í flugvél. Þó að verkið fjalli ekki beinlínis um þá flugferð (myndin hét í fyrstu Skýjaklýfir) er víst að hugsýn listamannsins styðst við hlutlæga sviðsetningu. Segja má að þetta sé abstraksjón af flugi.Verkið er í eigu Icelandair Hotels

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Þessa mynd gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1950. Var hún fyrst unnin í gifs en síðan útfærð í tré. Árið 1968 stækkaði Ásmundur verkið áttfalt. Áhorfandinn greinir höfuð, hendur og fætur. Líkaminn er samsettur úr mjúkum og ávölum línum og myndbyggingin er í miklu jafnvægi. Í heild sinni er þetta óður til hafsins þar sem strengirnir tákna lífið í undirdjúpunum, forsenduna fyrir byggð í þessu landi. „Ég kalla hana Tóna hafsins,“ sagði listamaðurinn í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund. „Ég gerði brjóstin á henni eins og bát ... Og fæturnir vaxa af öldunni, sem breytist í læri. Öldur allt saman. Og höndin heldur um strengina. Tónar hafsins. En við getum alveg eins sagt: Líf þjóðarinnar á þessari eyju. Aldrei hefur verið nauðsynlegra að minna á það en nú. Ef við glötum hafinu, verður ólíft hér. Öll list á að efla manninn í baráttu hans, brýna hann til átaka.“

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Myndina Gólfþvottur gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1950 og hefur hún einnig gengið undir nafninu Ráðskonan. Myndin sýnir sitjandi kvenfígúru við gólfþvott.Verkið stangast um margt á við þróunarferil listamannsins. Inntak myndarinnar tengist atvinnulífsmyndum Ásmundar frá fjórða áratugnum og hvað formið varðar minnir hún á þau verk Ásmundar í lok fjórða áratugarins þar sem hann skrumskælir hina hefðbundnu skólasýn. Hér teygir listamaðurinn á venjubundinni anatómíu og riðlar hlutföllum. Þessi myndsýn Ásmundar minnir um margt á formskrift súrrealismans.Líkt og í fleiri myndum listamannsins er verkið í miklu jafnvægi: Samhverfar hendur koma þvert á samhverfa fætur konunnar, en vindingur líkamans gefur í skyn hreyfingu við þvottinn. Í þessu verki undirstrika formin greinilega inntak verksins. Hendur og axlir eru stórar og þrútnar og lýsa þjáningu erfiðisins.

Verkið er staðsett við Fríkirkjuveg, fyrir framan Kvennaskólann.Stúlkumynd er látlaus stytta af ungri stúlku. Hún krýpur á kné og líkaminn er raunsæ eftirmynd ungar stúlku, ef frá er talið sérstakt form höfuðsins. Hún er með hendur í kjöltu sér og horfir einbeitt fram fyrir sig. Árið 1964 hafði höfundur blaðagreina um aukinn fjölda styttna í miðbænum eftirfarandi að segja um Stúlkumynd eftir Ólöfu: „Eitt af því, sem vekur athygli, eru myndastytturnar. Þeim fjölgar á opnum svæðum sem betur fer, öllum til ánægju. Í Hallargarðinum rakst ég á tvö börn sem voru að virða fyrir sér hina fögru stúlkumynd Ólafar Pálsdóttur, sem þar var sett í sumar. Þeim litlu kom ekki saman um hve gömul stúlkan á stallinum væri, virtu hana lengi fyrir sér og voru hugsi. Listaverkin eru ekki bara til skrauts. Fagrar listir hjálpa til að beina hugum okkar allra inn á rétta braut sjálfum okkur til góðs.“ Síðar var gerð bronsafsteypa af Stúlkumyndinni og keypt af Árósabæ, þar sem hún stendur í fögrum trjágarði.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Egill Skallagrímsson varð að sjá á bak tveimur sonum sínum í dauðann og var harmur hans þungur. Það er því varla tilviljun að Ásmundur velur sér kvæði Egils, Sonatorrek, að viðfangsefni árið 1948, ári eftir að dóttir hans fórst í bílslysi. Verk Ásmundar sýnir þá stund þegar Þorgerður dóttir Egils réttir honum ljóðahörpuna og hvetur hann til að yrkja sig frá sorginni. Á sama hátt má leiða að því getur að yngri dóttir Ásmundar og listsköpun hans hafi verið honum sú huggun sem gerði honum kleift að sigrast á sorginni. Í Sonatorreki Ásmundar er því í senn að finna víðfrægt bókmenntaminni og djúpa skírskotun til eigin reynslu.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Tröllkonuna gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1948. Vann listamaðurinn hana fyrst í steinsteypu og hrafntinnu. Myndin var síðan stækkuð árið 1975. Eitt eintak af Tröllkonunni var sett upp í Vestmannaeyjum sama ár.Tröllkonan á sér litla sem enga samsvörun í raunveruleikanum. Þetta er fremur hugsýn listamannsins með ákveðinni skírskotun til náttúrunnar. Tröllkonan er fjall, klettur og hellar. En víst er að íslensk náttúra hefur haft mikil áhrif á myndgerð og formskrift þeirra verka á fimmta áratugnum þar sem listamaðurinn sækir myndefnið í íslenskar sögur og ævintýri. Í Bókinni um Ásmund hefur Ásmundur þetta að segja um tröll og list: „Mér líður illa, ef ég sé listamenn teikna natúralistisk tröll. Tröll minna mig alltaf á fjöll. Ísland á nóg af tröllum ... Natúralistisk tröll eru ekki til í mínum huga. En þetta segi ég bara við sjálfan mig. Aðrir verða að sjá sínar sýnir.“ 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Mörg verka Ásmundar frá fimmta áratug síðustu aldar eru öðru fremur tilfinningaþrungin og margbrotin; vígvöllur innri baráttu sem og tjáning stríðs og hörmunga. Ásmundur var einn örfárra íslenskra listamanna sem túlkuðu hörmungar síðari heimsstyrjaldarinnar og þær dýrslegu hvatir mannsins sem stríð afhjúpa.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði kvenna við tjörnina.Verkið er grágrýtismynd sem sýnir pilt og stúlku (eða konu og mann) halda hvort utan um annað. Styttan var upphaflega gefin Þjóðleikhúsinu við opnun þess árið 1950 en henni síðan úthýst og komið fyrir í lokuðum gangi inn af fordyrinu þar sem enginn átti leið um. Nokkur rimma upphófst enda listakonan ekki allskostar sátt við staðarvalið. Endaði mál þetta með þeim hætti að Þjóðleikhúsið skilaði verkinu og var það þá fært borginni til varðveislu. Nú stendur styttan lágstemmd og innileg í höggmyndagarði til minningar um formæður íslenskrar höggmyndalistar, Perlufestinni, hjá japönsku kirsuberjatrjánum í suðvesturhorni Hljómskálagarðsins. 

Verkið er staðsett í TjörninniHafmeyjan í Höggmyndagarði kvenna í Reykjavík var steypt í brons eftir frummynd sem Nína vann um 1948 á vinnustofu sinni í Hollywood. Nína notaði í verkum sínum margvíslegar menningarlegar tilvísanir, ekki síst goðsagnaminni, þar sem konan er í aðalhlutverki, og er Hafmeyjan eitt þeirra verka. Samkvæmt þjóðsögunni sat hafmeyjan á kletti í hafinu og lokkaði með söng til sín sæfara sem hurfu í faðmi hennar ofan í hafdjúpið. Nína mótar þessa þjóðsagnaveru af klassískum þokka og ljóðrænni mýkt og hafmeyjan ljómar af fegurð og kvenleika. Samruni kvenlíkamans og hins þétta og stinna fisksporðar myndar í heild mjúkar og ávalar línur og við það nær listakonan fram sveigju og um leið meiri slökun í líkama hafmeyjunnar. Nína dregur formfagran sporðuggann fram fyrir kynjaveruna og opnar hann líkt og blævæng . Hægri höndin hvílir á klettinum en hún réttir fram þá vinstri, með lófann opinn, líkt og hún bjóði áhorfandanum að fylgja sér.

Verkið er staðsett við Borgarleikhúsið.Sigurjón hafði mikið dálæti á sterku myndmáli fornra þjóða: Etrúska, Egypta, Maya og Inka og ekki síst Grikkja á arkaíska tímabilinu svonefnda. Í upphafi 20. aldar leituðu margir listamenn fanga í list fornra þjóða og varð gríman mjög algengt mótíf í verkum margra sem kenndir hafa verið við módernisma allt fram yfir miðja 20. öld. Í grímunni sá fólk leið til að víkja frá eftirlíkingu náttúrunnar og lýsa í staðinn tilfinningum og innri veruleika í verkum sínum. Gríman er ævafornt fyrirbæri og hefur verið notuð víða um heim í trúariðkun og til að ná sambandi við yfirnáttúruleg öfl. Nægir hér að nefna þjóðflokka í Afríku og inúíta á Grænlandi og í Alaska. Gríman er einnig verkfæri leikara og tvær grímur eru táknmynd leiklistar. Stækkuð afsteypa af Grímunni stendur við Borgarleikhúsið í Reykjavík. 

Verkið er staðsett í Hljómskálagarðinum.Verkið Á heimleið eftir Gunnfríði Jónsdóttur var afhjúpað 8. maí 1947 í höggmyndagarði Sólheima í Grímsnesi. Myndin var gefin til minningar um Gunnar Ásgeirsson, stórkaupmann og sérstakan heimilisvin Sólheima. Í dag stendur höggmyndin í austanverðum Hljómskálagarðinum en þaðan kom hún frá gatnamótum Freyjugötu og Mímisvegar þar sem Ásmundarsalur stendur. Gunnfríður bjó og starfaði áður í því húsi er hún var gift myndhöggvaranum Ásmundi Sveinssyni. Á reitnum við Ásmundarsal þar sem verkið stóð áður stendur stöpull sem nefnist Gunnfríðarstöpull. Þar er sérstakt sýningarrými fyrir útilistaverk myndlistamanna sem fá að sýna verk sín í þrjá til fjóra mánuði í senn. Á heimleið er smágerð og fíngerð stytta af konu sem situr og virðist annað hvort nýsest eða við það að standa upp. Styttan er sérstaklega áhugaverð á að líta frá hlið en þá sést hversu hnarreist konan situr og áhorfandinn getur velt fyrir sér eftir hverju eða hverjum hún sé að bíða.

Verkið er staðsett við Dvalarheimili aldraðra við HrafnistuVerkið er í eigu Hrafnistu.Verkið er frístandandi abstraktverk úr grásteini og stendur á steinsteyptum, lágum stöpli við inngang dvalarheimilisins Hrafnistu. Einföldun formsins er áberandi, fletir eru stórir og flatir og línur skarpar. Listaverkið er laust við öll aukaatriði. Myndin er byggð upp á fjórum hæðarflötum sem skarast öðru hvoru. Hún endurspeglar djúpar rætur listamannsins til æskustöðva sinna og lífshátta á þeim tíma. Faðir listamannsins var sjómaður og Sigurjón tileinkaði föður sínum verkið á aldarafmæli hans þann 22. október 1955 og gaf Hrafnistu verkið til minningar um hann við sama tækifæri.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Þessa mynd gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1946. Hún var fyrst unnin í gifs en síðan steypt í brons. Í þessu verki hefur listamaðurinn horfið frá hefðbundinni náttúrulíkingu og minnir formskriftin fremur á form og fyrirbrigði úr náttúrunni – landslag sem er sorfið af veðrum og vindum.Myndefnið sækir Ásmundur, líkt og í fleiri verkum frá þessum tíma, í íslenskar þjóðsögur. Ekki er þó vitað hvort listamaðurinn hefur viljað lýsa einhverjum sérstökum galdramanni. Við verðum því að taka hann í algildri merkingu. Um galdramenn í íslenskum þjóðsögum segir Sigurður Nordal í þriðja bindi Þjóðsagnabókarinnar: „Galdramenn urðu að nema konstir sínar, í Svartaskóla, af eldri galdramönnum eða bókum, eins og t.a.m. Gráskinnu eða Rauðskinnu. Þeir urðu lærðir, fróðir, vissu lengra en nef þeirra náði, kunnu meira en sitt faðirvor o.s.frv. Og þeir beittu þessari kunnáttu sinni í ákveðnum tilgangi, oft og einatt af lakara taginu, svo að snemma ganga sögur af því, að þeir yrðu óvinsælir og þeim væri harðlega refsað.“ 

Verkið er staðsett við Dvalarheimili aldraðra við Hrafnistu.Höggmyndin er af Þorfinni karlsefni, íslenskum landkönnuði sem var fyrstur Evrópumanna til þess að festa byggð í Bandaríkunum. Þorfinnur flutti síðar til Íslands þar sem hann bjó ásamt konu sinni, Guðríði, á föðurleifð Þorfinns á Reynistað en hjónin bjuggu síðar í Glaumbæ til æviloka. Tildrög verksins voru þau að Einar tók þátt í samkeppni um höggmynd af Þorfinni karlsefni sem átti að standa í skemmtigarði í Fíladelfíu í Bandaríkunum. Hann sendi teikningu af framlagi sínu til Bandaríkjanna árið 1916 og var teikningin einróma valin og honum boðið að koma vestur að vinna að höggmyndinni. Höggmyndin stendur á stórum stöpli og sýnir Þorfinn standa teinréttan og líta til hliðar yfir farinn veg.

Verkið er staðsett við Laugarnesskóla.Verkið gengur undir tveimur nöfnum, annars vegar Barnið og fiskurinn og hins vegar Drengur með fisk. Það stendur við skólabyggingu Laugarnesskóla sem Einar Sveinsson, húsameistari Reykjavíkur, teiknaði. Ásmundur Sveinsson var fenginn til að vinna 23 myndir úr skeifnajárni í handrið í miðrými innan skólans, auk verksins Lampi við stigagang á efstu hæð. Verk Ásmundar, Drengur með fisk, er í þeim dæmigerða stíl sem listamaðurinn vann á þessum tíma. Gagnþétt verk þar sem drengurinn og fiskurinn mynda nær eina heild.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Helreiðina gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1944. Var hún fyrst unnin í gifs og síðar í tré. Hún var stækkuð í steinsteypu í ágúst 1965.Myndin er í senn flókin og stórbrotin miðað við fyrri verk listamannsins, en þó byggð upp af miklu innra samræmi: Höfuð hestsins og maðurinn sveigjast hvor til sinnar hliðar og mynda þannig samhverfu jafnframt því sem framfætur hestsins ganga beint upp í háls hans. Maður og hestur virðast samgrónir í einfaldleik myndarinnar og gefur það henni sterkan heildarsvip.Ólíkt fyrri myndum listamannsins skynjar áhorfandinn í þessu verki dýnamík og úthverfa tjáningu: Hesturinn reisir makkann með opinn skolt og draugurinn með opinn munn og útglennt augu lyftir hendi sinni. Um Helreiðina sagði Ásmundur í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund: „Þetta er draugurinn frá Hel, stríðsguðinn. Hann er auðvitað á hesti úr Hel. Þegar ég gerði fyrsti skissurnar að Helreiðinni, hafði ég þjóðsöguna um djáknann á Myrká í huga. En svo fannst mér ég verða að sleppa konunni og þá varð úr þessu Helreiðin, sótt í Eddu: Hel á allt. Allt er vígt dauðanum, blóm, jörð, menn. Dauðinn verður að vera óhugnanlegur. Við erum brennimerkt honum. Hann flæðir yfir allt, þyrmir engu. Helreiðin er gerð á stríðsárunum, þegar fólki var slátrað eins og skepnum. Þá tróðust margir undir tröllslegum hófum ófreskjunnar.“

Verkið er staðsett við Seljatjörn í Seljahverfi.Ásmundur Sveinsson sótti meðal annars innblástur í þjóðsögur í verkum sínum og slíkar tengingar er að finna í verkinu Móðir mín í kví, kví. Verkið sýnir útborið og afturgengið barnið birtast angistarfullri móður sinni og bjóða henni „dulu að dansa í.“ Verkið hefur einföld form þar sem ekki er að finna smáatriði í líkama móður og barns, eftir stendur aðeins það sem nægir til þess að koma inntaki verksins til skila. 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Ásmundur Sveinsson sótti meðal annars innblástur í þjóðsögur í verkum sínum og slíkar tengingar er að finna í verkinu Móðir mín í kví, kví. Verkið sýnir útborið og afturgengið barnið birtast angistarfullri móður sinni og bjóða henni „dulu að dansa í.“ Verkið hefur einföld form þar sem ekki er að finna smáatriði í líkama móður og barns, eftir stendur aðeins það sem nægir til þess að koma inntaki verksins til skila. 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið er til vitnis um vissa umbreytingu inn í nýja myndveröld Ásmundar þar sem myndefnið er öllu stórbrotnara og ógnvænlegra en það sem hann hafði áður fengist við. Í stað þess að fjalla um andlega reisn íslenskrar alþýðu er hér á ferð verk sem hefur heimssögulegar tilvísanir. Í staðinn fyrir upphafningu á hinu góða í mannssálinni snéri Ásmundur sér að því að lýsa myrkari hliðum mannlífsins; ótta, grimmd, sorg, hatri, örvæntingu, átökum og stríði. Í verkinu er hlutföllum líkamans riðlað og andlitin virðast fremur í ætt við dýr en menn. Form útlimanna er óreglulegt, líkt og listamaðurinn vildi sýna samtímis ólíkt sjónarhorn á sama hlutinn. Hugmyndin um flóttann er gefin í skyn með hringferli myndbyggingarinnar.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Verkið Jónsmessunótt ber mörg einkenni verka Ásmundar sem hann vann fyrri hluta listferils síns á fjórða áratugnum. Verkin eru efnismikil heild, hvergi loftar á milli líkamshluta. Hér fléttast líkamar karls og konu saman á munúðarlegan en samtímis kærleiksríkan hátt í órjúfanlega heild; tvö form verða að einu.   

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Allnokkrar myndir Ásmundar sýna tengsl móður og barns og er hlutverk móðurinnar áberandi. Konan var Ásmundi mikill innblástur og ólíkar hliðar hennar birtast í mörgum verkum hans. Eins og í verkinu Dýrkun birtist konan iðulega í líki hinnar göfugu móður/madonnu sem umvefur barn sitt kærleika og vernd.

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Ásmundur vann verkið Vatnsberann í Kaupmannahöfn veturinn 1936–37. Árið 1967 var myndin steypt í brons og spruttu miklar deilur um myndefnið og staðsetningu þess þegar Fegrunarnefnd Reykjavíkur keypti verkið. Sex árum síðar var afsteypu af verkinu komið fyrir í höggmyndagarðinum við Sigtún. Þá var bronsverkinu í fyrstu komið fyrir í Öskjuhlíð í Reykjavík þar sem það stóð fram til ársins 2011 og var þá flutt á núverandi staðset við Lækjargötu. Myndbygging Vatnsberans skapar jafnvægi: Fötur og handleggir mynda samhverfu, vinstri fótur kemur fram inn á milli fatanna, en sá hægri aftur, þannig að grunnflöturinn er þríhyrndur. Kraftlínur Vatnsberans mynda því nánast pýramída séð allt um kring, en sú tegund myndbyggingar er þekkt úr listasögunni til að skapa festu og stöðugleika. Staða höfuðsins brýtur upp þessa kyrrstöðu sem hallar ögn, mýkir myndbygginguna og gefur í skyn hreyfingu.

Collection