Reykja­vík, bær, bygging

Reykjavík Bókmenntaborg UNESCO hefur valið Reykjavíkurljóð eftir 10 skáld frá árunum 1931-2013 til að ljóðskreyta sýninguna. Þetta er fyrsta samstarfsverkefni Listasafns Reykjavíkur og Reykjavíkur Bókmenntaborgar UNESCO á þessu sviði og er sýningin skref í þá átt að opna samtal milli listgreina og leyfa sýningargestum að njóta hvort í senn myndlistar og orðlistar.

Þótt Reykjavík hafi ekki verið stór í sniðum fyrstu áratugi 20. aldarinnar, rétt miðlungsþorp á erlendan mælikvarða, án rafmagns, vatnsveitu og skólplagna, þá er athyglisvert hve oft málararnir velja sér sjónarhorn sem gefa í skyn fjölda húsa og þétta byggð. Þetta sést m.a. í nokkrum myndum Ásgríms Jónssonar.

Viðfangsefni þeirra er síðan ýmislegt sem horfir til framfara í bænum, kolakraninn, gasveitan og fyrstu verksmiðjuhúsin. Um aldamótin 1900 voru um 6.000 íbúar í Reykjavík en tíu árum seinna voru þeir tvöfalt fleiri. Alls 620 ný íbúðarhús risu á þessu sama tímabili.

Vegna fólksflutninga úr sveitum var íbúafjöldinn orðinn 28.000 árið 1930 og 1993 var hann kominn yfir hundrað þúsund. Í dag eru skráðir íbúar í Reykjavík 119.764 (á höfuðborgarsvæðinu öllu búa 205.675). Í upphafi tímabilsins einskorðaðist byggðin við svæðið milli hafnarinnar og Tjarnarinnar og eru flestar myndirnar þaðan. Það er ekki fyrr en með tilkomu almenningssamgangna eftir 1931 að byggðin fór að breiða úr sér og ekki verulega fyrr en einkabílar komust í almenna notkun eftir 1960.

Á fjórða áratugnum kveður við nýjan tón í íslenskri myndlist þegar ný kynslóð listamanna, m.a. Snorri Arinbjarnar, Jón Engilberts og Nína Tryggvadóttir, innblásin af þjóðfélagshræringum á tímabilinu, hófu að endurspegla nýjan félagslegan veruleika borgarinnar í verkum sínum. Þetta er tímabil voldugra hafnarmynda og mynda af verklegum framkvæmdum, en einnig mynda af daglegu lífi alþýðu í borg. Annar kafli sýningarinnar samanstendur af myndum af sundunum við Reykjavík og Esjunni, einkennisfjalli höfuðborgarinnar. Þá, sem nú, þurfti ekki að fara langt til að mála náttúruna.

Myndirnar eru flestar hefðbundnar landslagsmyndir er sýna endimörk byggðar, ströndina umhverfis hana og fjöllin sem ramma hana inn. Listmálurunum er sérstaklega í mun að draga fram birtuskilyrði á sundunum, jafnt sumar sem vetur, enda réðist stemningin í borginni að verulegu leyti af þessari birtu. Í þriðja kafla sýningarinnar er dregin saman geometrísk abstraktlist íslenskra myndlistarmanna frá seinni hluta tuttugustu aldarinnar. Geómetríska myndlistin er framar öðru borgarlist, verður til í stórborgum Evrópu og endurspeglar ströng form borgarinnar í láréttum og lóðréttum einingum sínum.

Flestir íslenskra abstraktmálara voru af fyrstu kynslóð borgarbarna og höfðu menntað sig í erlendum stórborgum. Mjúklát og hvikul form náttúrunnar eru víðs fjarri í verkum þeirra. Geómetrísk myndlist þeirra kallast á við kolakranann við höfnina í málverki Karls Kvaran, á sér stílfærðar hliðstæður í húsþökunum í verki Svavars Guðnasonar, Arkitektúr, og í verkum Guðmundu Andrésdóttur sprettur hún af stakketum og stillönsum vaxandi byggðar.

Á sýningunni eru málverk eftir helstu frumherja íslenskrar myndlistar, Þórarin B. Þorláksson (1867–1924), Ásgrím Jónsson (1876–1958), Jón Stefánsson (1881–1962), Jóhannes Kjarval (1885–1972), Kristínu Jónsdóttur (1888–1959) og Gunnlaug Blöndal (1893–1962). Einnig eru á sýningunni úrvalsverk næstu kynslóðar, sem komst til þroska á öðrum og þriðja áratug aldarinnar, þeirra Snorra Arinbjarnar (1901–1958), Gunnlaugs Scheving (1904–1972), Nínu Tryggvadóttur (1913–1968) og Louisu Matthíasdóttur (1917–2000). Sýningarstjórar: Hafþór Yngvason og Aðalsteinn Ingólfsson..