Ásmundur Sveinsson

Erró

Í grein um málverk Snorra Arinbjarnar segir Kristín G. Guðnadóttir í sýningarskrá árið 2006: „Listamenn á borð við Snorra, Gunnlaug Scheving, Þorvald Skúlason og Jón Engilberts settu manninn og mannlega tilvist í öndvegi. Þeir túlkuðu líf og kjör hins vinnandi manns í bæjarsamfélagi eða önnur hversdagsleg myndefni sem lutu að daglegu lífi sem einkenndist af kreppu, skorti og atvinnuleysi. ...Verk Snorra frá kreppuárunum fjalla þó ekki um vinnuna sem slíka eða hinn vinnandi mann. Þau snúast fremur um félagslega einangrun og samskiptaleysi í lamandi ástandi kreppunnar. Fólkið í myndum hans er óskilgreint, það er eins og vofur sem reika um bæinn án takmarks og tilgangs, bærinn er umgjörð utan um merkingarlausa tilvist mannsins. Kreppan birtist í verkum Snorra bæði sem félagslegt og tilvistarlegt ástand, tómleikinn og tilgangsleysið er þrúgandi. Kreppuáramyndir hans aðgreina sig á þennan hátt frá verkum annarra málara af hans kynslóð sem fengust við svipuð myndefni“ (Kristín G. Guðnadóttir: Snorri Arinbjarnar: Máttur litarins og spegill tímans, bls. 14).Á stríðsárunum hóf Snorri að slá á nýja strengi „hvað varðar myndefni, formgerð og litróf. Í sumum verka hans er hlýr, innilegur, allt að því rómantískur tónn. … Sú sýn sem blasti við sýningargestum var sterk, heil og ljóðræn. Form verka hans voru stærri og einfaldari en áður, litir heitari og efnismeiri og fjarvíddarvirkni á undanhaldi ... Snorri valdi eftir sem áður hversdagsleg myndefni: skip og báta, höfnina, slippinn, húsin og bæjargötuna; einn og einn vörubíll slæddist inn í myndir hans. ... [Þau voru] honum hvati til að tjá upplifun sína í formum, litum og línum“ (Kristín G. Guðnadóttir: Sama rit, bls. 16–17).Málverkið Frá Selsvör er frá þessu skeiði í myndlist Snorra. Það fangar eftirminnilega „kyrr kjör“ alþýðunnar upp til sveita eða við sjávarsíðuna sem séð hefur á eftir sínum bestu sonum og dætrum til Reykjavíkur. Eftir standa auð hús, fúnandi bátar í vör og vörubíll án bílstjóra. Um leið er málverkið sjálfstæð litræn og formræn upplifun.

Erlendur lærði myndlist á Íslandi en fór einnig í trésmíðanám og hefur stundað útskurð og smíðar. Hann var einn af stofnendum Gallerí SÚM  og sýndi með SÚM hópnum.

Þetta málverk Nínu Tryggvadóttur er meðal þekktustu verka hennar frá tímabilinu 1939–43 og það verk sem vakti einna mesta athygli á sýningu sem hún hélt í Unuhúsi við Garðastræti 1942. Um málverkið segir Hrafnhildur Schram: „Húsin og þökin eru hér fyrst og fremst túlkuð sem heilir og óbrotnir litfletir. Þetta eru kúbísk form, einfölduð og án smáatriða, glugga- og hurðalaus húsin líkjast fremur matadorhúsum en mannabústöðum. Hér er líka komið meira líf í litina og pensilskriftin orðin kvikari en fyrr. Nína hefur skilið að flæðandi ljós þarf að túlka með sterkum litum. Húsin á Grímstaðaholtinu eru fannhvít og okkurgul og húsaþökin skærrauð, skuggarnir dimmbláir og hafið djúpblátt. Hér tekst Nínu að spenna upp samleik ljóss og skugga, sterkar andstæður lita, og gæða þannig heildina lífi. Með sýningunni í Garðastrætinu markaði Nína stöðu sína í íslenskri myndlist ...“ (Hrafnhildur Schram: Nína í krafti og birtu, bls. 17).Í myndlistarsögu sinni segir Björn Th. Björnsson um myndir Nínu frá þessu skeiði: „Það er ráðandi þáttur í stíl hennar að skynja myndefnin í heilum litflötum; hún er þar hleðslumaðurinn, með steina sína og múrskeið í höndum. Hið sama er að segja um myndir hennar með húsaþyrpingum: þær eru röðun litblakka, þar sem svipur götunnar eða hverfisins ræðst ekki af gluggum, strompum og görðum, heldur af heildarsýn þessa manngerða landslags og „sálinni“ sem hún úr því les ... Um þessi verk Nínu þarf ekki að fara í neinar grafgötur: þau voru róttæk í innsta eðli sínu, uppgjör við það natúralíska blæbrigðamálverk sem helgaði enn almennan listasmekk landsmanna“ (Björn Th. Björnsson: Íslenzk myndlist á 19. og 20. öld II, bls. 276, 278).

Kristján Davíðsson er frumkvöðull í ljóðrænni abstraktlist á seinni hluta sjötta áratugarins. Ljóðræn abstraktlist hans er þó ævinlega reist á náttúruskynjun, og eftir tímabil formleysis í myndlist Kristjáns,1956–60, fjölgar aftur tilvitnunum í náttúruna. Þessari þróun lýsir Aðalsteinn Ingólfsson þannig í bókinni Kristján Davíðsson: „Dúkar hans stækka, pensildrættirnir verða brýnni, kraftmeiri, litirnir ríkulegri og formmyndun margræðari. Hughrif frá náttúrunni blandast æskuminningum frá Vestfjörðum, þar sem landslag er hrikalegra en annars staðar á landinu. Landslagið kveikir svo aftur minningar um hrikalegt fólk eða atburði sem tengjast því og ef til vill tónlistina í vindinum á hálfgleymdum stað og stund“ (bls. 18).Myndlist Kristjáns á sjöunda áratugnum lýsir Halldór Björn Runólfsson með þessum orðum í sýningarskrá árið 2007: „Frá þykkum og beindregnum pensilförum, eða mósaíklöguðum köflum eftir spaða, sem minna óneitanlega á tilhöggvið stuðlaberg eða hamarveggi, þróaðist mjúkt og leikandi pensilfar eftir því sem leið á sjöunda áratuginn. Við það dró smám saman úr þykkt áferðarinnar og meitluð ásýnd hennar lét undan síga fyrir bylgjandi jafngildum pensilstrokum. … Allan sjöunda áratuginn var hinn meitlaði stíll, sem áður var lýst, að gliðna rétt eins og meginlandsplötur og hleypa inn í glufur og sprungur hreinum lit, gjarnan bláum, en einnig rauðum og gulum“ (Halldór Björn Runólfsson: Kristján Davíðsson, bls. 24). Í Glæðum er mestur hluti flatarins tilbrigði um lífræn form, ekki ósvipuð þeim sem finna má í frjálslegustu landslagsmyndum Kjarvals, þar sem greina má atriði sem minna á hraun, grjót, grasbala, gilskorninga og ýmislegt foldarskart. Kristján hnykkir á þeim landslagsgjörningi með því að búa til eins konar sjóndeildarhring eða hórisont efst á myndfletinum. Um leið gerir hann hið gagnstæða, að opna myndina vinstra megin, þannig að þetta svokallaða landslag virðist hanga eins og í lausu lofti, og er því augljóslega tilbúningur mitt á milli hins hlutlæga og huglæga.

Sverrir Haraldsson verður að teljast eitt af undrabörnum íslenskrar myndlistar. Fjórtán ára gamall var hann farinn að mála góðar landslagsmyndir, sextán ára var hann tekinn inn í Myndlista- og handíðaskóla Íslands í Reykjavík, yngstur íslenskra myndlistarmanna og tveimur árum síðar voru verk eftir hann tekin inn á haustsýningu FÍM. Sverrir hélt einkasýningu í Listamannaskálanum árið 1952 sem sýndi margvíslega hæfileika hans. Þó virtist hann framar öðru hafa áhuga á mjúklátri formgerð – bog- og sveiglínum og lífrænu myndmáli. Á árunum 1952–53 var listamaðurinn við nám í París og gekkst þar undir aga konkretlistar/strangflatalistar eins og þorri ungra íslenskra myndlistarmanna sem þar var við nám á þessu tímabili.

Gunnlaugur Scheving dvaldi öðru hvoru í Grindavík á árunum 1939–47. Fyrst var hann þar í boði Sigvalda Kaldalóns, læknis og tónskálds, en síðan á eigin vegum. Í ritgerð sinni um Gunnlaug segir Gunnar J. Árnason: „Ekki er ofsögum sagt að Gunnlaugur hafi endurfæðst sem listamaður í Grindavík og nýtt tímabil hefst í myndlist hans. Í Grindavík finnur hann ekki aðeins nýjan innblástur fyrir myndlist sína, heldur er hann í öruggu og áhyggjulausu umhverfi meðal fólks sem var listhneigt og jákvætt gagnvart starfi hans“ (Gunnar J. Árnason: Gunnlaugur Scheving: Yfirlitssýning / Retrospective, bls. 24).Gunnlaugur hafði áður málað eina mynd úr gamalli verslun í Reykjavík, Í búðinni (1931; eig. Íslandsbanki), en á árunum 1940–41 málaði hann tvær búðarmyndir í Grindavík, og er önnur í eigu Listasafns ASÍ, en hin í eigu Listasafns Háskóla Íslands. Til eru nokkrar formyndir þessara verka, gerðar með vatnslitum eða krít, en þriðju útgáfuna með þessu viðfangsefni, og þá litríkustu og stærstu (130 x 145 sm), gerði Gunnlaugur löngu síðar, á árunum 1960–61. Þá útgáfu eignaðist Reykjavíkurborg. Eldri myndirnar tvær eru keimlíkar að útliti og vinnubrögðum, þær sýna allar ílangt afgreiðsluborð sem liggur þvert yfir flötinn að neðanverðu; þar standa bæði viðskiptavinir og búðarþjónn. Ofan úr rjáfri hanga koppar og kirnur, í baksýn eru rauðar dyr og gluggi að götunni. Myndin frá 1960–61 er umfangsmeiri, hefur ef til vill stækkað í minningunni, og sýnir bæði viðskiptavin, staka konu, og búðarþjóna frá öðru sjónarhorni.

Í listasögu sinni segir Björn Th. Björnsson um Gunnlaug Blöndal: „Fyrir [honum] vakir alls ekki að túlka lífið, veruleikann. Hann notfærir sér aðeins svipmyndir hans sem rómantískt yrkiefni, smíðisefni fegurðar, sem á sér í raun og veru hljómgrunn á allt öðru sviði mannlífsins. ... Þar á ég ekki sízt við konumyndir hans, en margar þeirra eru óumdeilanleg snilldarverk, þrungnar rósemd og djúpu, ljóðrænu yndi“ (Björn Th. Björnsson: Íslenzk myndlist á 19. og 20. öld I, bls. 188).Bókaútgáfan Helgafell lét litprenta myndina Stúlka með greiðu til sölu á sjötta áratug liðinnar aldar og varð hún þá landsþekkt um leið. Um myndina segir Æsa Sigurjónsdóttir í Íslenskri listasögu, öðru bindi: „Athyglisvert er að [listamaðurinn] víkur frá hefðbundnu, lóðréttu portrettformati og notar lárétt format til að komast nær myndefninu þannig að líkami stúlkunnar fylli út í flötinn. Með þessu sjónarhorni færir hann myndefnið inn í samtímann, þrengir rammann eins og ljósmyndari, stúlkan horfir niður, ljósið fellur á brjóstin“ (bls. 33).Björn Th. Björnsson lýsir myndinni á eftirfarandi hátt: „Þar er þrengt að myndefninu eins og frekast má; … vinstri höndin, sem heldur aftur um hnakkann, er skorin af myndfletinum, og eins hægri olnboginn þeirrar handar sem hún greiðir sér með. Alls ekkert aukaatriði er leitt inn í myndina, og jafnvel er fremur lýst blænum, sem yfir stúlkunni og athöfn hennar hvílir, en nokkrum einstökum atriðum í ásýnd hennar. Þar ríkir rósamur yndisþokki ungrar konu sem er í næði með sjálfri sér. … Í hörundið notar hann tvo andstæða lithópa, græna annarsvegar, en hlýja, gul- og rauðkynjaða hinsvegar. Til þess að halda þeim í föstum skefjum og binda hin brotnu pensilför í heil form, tvískiptir hann grunnlitnum, í dumbrauðan vinstra megin, en djúpgrænan til hægri. Þannig nær hann í senn fram hvíld skyldra lita og víxlverkun þeirra, þar sem andstæðurnar tengja þá saman, en lýsa þá og eggja um leið“ (Björn Th. Björnsson: Íslenzk myndlist á 19. og 20. öld I, bls. 191).

Collection