Ásmundur Sveinsson

Erró

Fyrir ofan bæjarstæði Húsafells í Borgarfirði er gil sem er fullt af grjóti af ýmsum gerðum. Páll Guðmundsson þekkir þar hvern krók og  kima og hefur í gegnum tíðina valið steina til þess að vinna mannamyndir. Hann virðir þá fyrir sér frá ýmsum hliðum og þá koma til hans línur, form og myndir. Hann heggur í grjótið og andlit nafntogaðra listamanna, náinna ættingja eða óþekktra einstaklinga taka að birtast. 

Verkið er staðsett í höggmyndagarði við Ásmundarsafn.Þessa mynd gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1946. Hún var fyrst unnin í gifs en síðan steypt í brons. Í þessu verki hefur listamaðurinn horfið frá hefðbundinni náttúrulíkingu og minnir formskriftin fremur á form og fyrirbrigði úr náttúrunni – landslag sem er sorfið af veðrum og vindum.Myndefnið sækir Ásmundur, líkt og í fleiri verkum frá þessum tíma, í íslenskar þjóðsögur. Ekki er þó vitað hvort listamaðurinn hefur viljað lýsa einhverjum sérstökum galdramanni. Við verðum því að taka hann í algildri merkingu. Um galdramenn í íslenskum þjóðsögum segir Sigurður Nordal í þriðja bindi Þjóðsagnabókarinnar: „Galdramenn urðu að nema konstir sínar, í Svartaskóla, af eldri galdramönnum eða bókum, eins og t.a.m. Gráskinnu eða Rauðskinnu. Þeir urðu lærðir, fróðir, vissu lengra en nef þeirra náði, kunnu meira en sitt faðirvor o.s.frv. Og þeir beittu þessari kunnáttu sinni í ákveðnum tilgangi, oft og einatt af lakara taginu, svo að snemma ganga sögur af því, að þeir yrðu óvinsælir og þeim væri harðlega refsað.“ 

Myndlistarferill Eyborgar Guðmundsdóttur er eins konar öskubuskusaga. Frá unga aldri hafði hún áhuga á myndlist en gekk aldrei í listaskóla á Íslandi. Árið 1959, eftir tólf ára starf hjá Búnaðarfélagi Íslands, tók hún sig upp og hélt til Parísar til að afla sér listmenntunar. Hún innritaðist í Académie Julien en fann brátt að námið þar hentaði henni ekki og hóf því að leita sér leiðbeinenda meðal franskra listamanna. Innan tíðar var hún komin í vinfengi við nokkra af þekktustu listamönnum Parísar, meðal annars Victor Vasarely, og féllst hann á að líta til með henni. Framgangur Eyborgar og skjót og skilvirk viðbrögð hennar við myndlistinni sem hún sá voru með ólíkindum ef haft er í huga að fyrri menntun hennar í myndlist var afar takmörkuð. Um 1962–63 er Eyborg farin að gera vönduð verk sem fóru bil beggja milli formhyggju strangflatalistar og sjónertingar optískrar myndlistar. Það var engin tilviljun að Eyborg fór þá leið því að heima á Íslandi hafði hún umgengist Hörð Ágústsson, Þorvald Skúlason og Dieter Roth sem allir höfðu aðhyllst formfestu og þaulskipulag í verkum sínum. Tilraunir með hreyfingu forma og sjóntitring er einnig að finna í verkum þeirra Dieters og Harðar frá úthallandi sjötta áratugnum, og sjá má Eyborgu kallast á við verk þeirra.Verkið Aran, sem hér getur að líta, er að sönnu ekki hreinræktað optískt listaverk, heldur eins konar strangflataverk, en af óvenjulegri formskipan og stærð. Formgerðin er alfarið lárétt og lóðrétt, en í stað þess að árétta tvívídd flatarins, sem var eins konar sáluhjálparatriði þegar strangflataverk voru annars vegar, þá opnar Eyborg myndina inn á við með því að leggja gegnsæ litalög hvert ofan á annað. Við það skapast optísk hreyfing í þrívídd, fremur en ofan á fletinum. Listakonan heldur sig við tilbrigði um sama litinn, en það var líka einkenni á verkum helsta læriföður hennar í París á þessum árum – Vasarely.

Sú mynd sem hér um ræðir, Upprisa – abstrakt mynd, er að mörgu leyti einkennandi fyrir verk Einars á áttunda og níunda áratugnum. Sérkennilega kaldir og drungalegir blátónar skapa ógnvekjandi andrúmsloft í myndinni. Myndrýmið deilist niður í forgrunn, miðbik og bakgrunn með nokkuð hefðbundnum hætti, og skýrt er markað fyrir sjóndeildarhring ofarlega á fletinum. Form í myndinni fara bil beggja milli náttúru – hraungrýtis, kletta, mosabarða – og lífræns myndmáls af öðrum toga.Í myndinni á sér sannarlega stað einhvers konar „upprisa“, en ekki í skilningi guðspjallanna. Upp úr hraunbreiðunni rísa þústir eða hraukar sem minna helst á afskræminga úr hrollvekju- og ævintýramyndum á borð við „Alien“-kvikmyndirnar, víða mótar fyrir kjöftum, vígtönnum og glyrnum. Engu er líkara en þessar „verur“ geri sig líklegar til að yfirtaka jörðina. Út af fyrir sig vitum við ekki hvaða öfl það eru sem Einar vísar hér til, hvort það eru innri eða ytri öfl. Listsýn hans markast víða af bölsýni, en um leið er hún víða skotin gráglettni og sjálfhæðni.

Collection