Uppfærsla á vefum borgarinnar í dag milli 17.00–18.00. Búast má við truflunum.

Afsakið óþægindin

Erró

Kjarval

Ásmundur

Verkið Jarðeldur gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1960. Það er eitt af fáum verkum listamannsins sem hefur litla sem enga hlutlæga vísun í raunveruleikann. Myndin er sett saman úr tveimur aðgreindum formum: ferhyrningi og óreglulegu formi með pinnum. Ef við lítum aðeins formrænt á verkið má merkja þekktar andstæður, kyrrstöðu og hörku í hinum geómetríska ferhyrningi og mjúka sífellda hreyfingu í því óreglulega. En í raun er verkið hlaðið táknrænni merkingu og með tilvísun í önnur verk listamannsins getum við dregið þá ályktun að ferhyrningurinn tákni manninn og hið óreglulega form hraun eða jarðeld.Myndin Jarðeldur er vafalítið eitt af fegurstu abstraktverkum Ásmundar.

Ásmundur skapaði Fönix í Reykjavík árið 1961 og vann verkið í eir og tveimur árum síðar var það stækkað. Fuglinn Fönix er óhlutbundið verk þar sem formin hafa þó sterka samsvörun við líkamsbyggingu fugls. Formrænt er myndin afar einföld – aðeins þrjár samsettar þríhyrndar eirplötur, sem mynda búk, háls og höfuð, og síðan tveir fætur. Umhverfis fuglinn, formið, er síðan rissað með járnlínum, sem skilgreina rými eða svigrúm fuglsins auk þess sem þær má túlka sem vænghaf. Út frá breytilegu sjónarhorni áhorfandans öðlast fuglsformið og verkið allt óreglulega hreyfingu og dýnamík, líkt og þegar fugl sest eða flýgur upp. Fönix er goðsögulegur fugl sem á rætur að rekja til Eþíópíu. Hann er öllum fuglum fegurri og langlífur með afbrigðum, er þeim eiginleika gæddur að geta endurfæðst úr ösku sinni. Þegar dauðinn nálgast býr fönixinn sér til hreiður úr ilmandi kvistum þar sem hann brennur upp í eigin hita. Táknræn merking fuglsins er því endurfæðing og ódauðleiki.

Ásmundur gerði Lífsgeislann í Reykjavík árið 1960 og er verkið unnið í járn, kopar og plexigler. Þetta er óhlutlæg mynd, sett saman úr þríhyrningi, hring og strengjum. Myndin stendur á hringlaga grunni, en upp úr honum vaxa hornalínuform sem bundin eru niður með strengjum, sem hafa að auki það hlutverk að afmarka rúmtak verksins. Í þessu verki leikur listamaðurinn sér með andstæður í formi og efni: Heil, lokuð form andspænis opnun í strengjaverki, og gegnsætt plast gegn myrku járni. Þetta verk sem er teiknað í rýmið er eitt fárra verka Ásmundar sem fyrst og fremst kallar á fagurfræðilega upplifun áhorfandans. „Þetta er nýjasta mynd mín,“ sagði Ásmundur í viðtali við Þjóðviljann, 21. ágúst 1960. „Ég kalla hana Lífsgeislann. Hún er tileinkuð hinum óþekktu höfundum á Íslandi, öllum, sem leituðu fegurðar og andríkis í einhverri mynd. Ég man eftir ömmu gömlu. Hún átti svo mikið skraut. Samt var hún fremur fátæk. Ég hafði hana í huga þegar ég gerði myndina Lífsgeislann. Í allri þessari fátækt vildi fólkið gera eitthvað fallegt, eiga eitthvað fallegt, og hafa eitthvað fallegt fyrir augunum.“

Geimdreki Ásmundar og einnig fleiri verk hans með sama inntaki, til dæmis Geimþrá, hafa beina skírskotun til geimferðakapphlaupsins sem var í algleymi á sjötta og sjöunda áratug liðinnar aldar. Rússneska gervitunglið Spútnik var sent út í geiminn haustið 1957. Nokkrum mánuðum síðar skutu Sovétmenn upp gervihnettinum Spútnik II með tíkina Laiku innanborðs. Þessir atburðir vöktu gríðarlega athygli almennings og þeir speglast í verkum Ásmundar. „Geimdrekinn er úr járni með glenntum kjafti og hvítum vígtönnum, en lítilli tunglkúlu hið efra. „Þegar bandarísku geimfararnir komu hingað í vor, áður en þeir fóru til tunglsins“ sagði Ásmundur, „sýndi ég þeim þessa mynd og benti á skoltinn: „Þarna eru hætturnar á leiðinni til tunglsins,“ sagði ég. „Já, sögðu þeir, þú ferð þessa leið til tunglsins, en við verðum að fara þangað á annan hátt.“ Sem betur fer lentu þeir ekki í skoltinum““ 

Myndina Passíutónar gerði Ásmundur í Reykjavík árið 1956 og er hún unnin í járn og kopar.Verkið er samsett úr óhlutlægum formum og mynd af hluta úr mannslíkama. Þessi tvenns konar form eru tengd saman með strengjum og umkringja holrýmið. Samspil formanna framkallar létta og svifkennda stemningu. Líkt og nafnið bendir til miðlar verkið trúarlegri hugsun. Orðið passía er myndað af latneska orðinu passio sem merkir þjáning og vísar oftar en ekki til þjáningar og píslarsögu Krists. Hér er að öllum líkindum um að ræða vísun til Passíusálma Hallgríms Péturssonar (1614–74). Þó svo að mannslíkaminn tjái þjáningu og raunir, er ekki þar með sagt að verkið eigi að myndgera pínu og dauða Jesú. Verkið Passíutónar er fremur óður til skáldsins.

Listamaðurinn gerði höggmyndina Trúarbrögðin í Reykjavík árið 1956. Hún er unnin í járn, tré og kopar. Hún var stækkuð árið 1977 og sett upp á Valhúsahæð á Seltjarnarnesi.Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund útskýrði listamaðurinn verk sitt og sagði: „Ég er að reyna að tengja saman nútíð og fortíð í einni mynd ... trúarbrögð feðra okkar og kristin viðhorf. ... Ég skal segja þér aðdragandann. Þegar norska listsýningin var opnuð hér, flutti Halvard Lange, utanríkisráðherra Norðmanna ræðu, þar sem hann sagði þessa setningu: „Það voru ekki mennirnir sem fundu Reykjavík heldur myndin.“ Þetta sló mig! Ég hafði aldrei hugsað um það, en samt stendur þetta í öllum kennslubókum í íslenzkri sögu. Það var myndin, öndvegissúlurnar, sem Ingólfur varpaði fyrir borð, sem fyrst nam land hér í Reykjavík. Þegar ég fór að hugsa um þetta, náði það æ sterkari tökum á mér, svo að ég gat ekki um annað hugsað. Ég varð heillaður af þeirri trúarsannfæringu sem að baki bjó. Og þegar ég sökkti mér niður í málið, fann ég að trú forfeðra okkar var sterk, sönn og óbilandi. Það er ekki lítið atriði að velja sér bólstað og ekki lítið traust sem guðunum var sýnt með því að láta þá velja sér stað í nýju landi. Þessi hugmynd hefur ekki látið mig í friði. Það gæti verið gaman að koma henni í efnið. Ef ég á að segja þér alveg eins og er, hafði ég hugsað mér að sleppa kristninni og yrkja aðeins um heiðna trú. Svo var það í haust, að ég sýndi reykvískum presti skissu af myndinni. Þá segir hann: „Geturðu ekki komið kristninni líka fyrir, með því að setja krossinn inn í myndina?“ Ég hugsaði mig svolítið um, sagði síðan: „Má ég gera krossinn afstrakt?“ „Já-já, auðvitað,“ svaraði hann. Og það varð úr.“

Ásmundur gerði verkið Rafmagn á árunum 1954–55 og er það unnið í kopar. Árið 1960 var verkið stækkað og sett upp sama ár við Írafossstöðina við Sog.Rafmagn er óhlutlæg höggmynd sem lýsa á hugmyndinni um raforkuna. Myndin byggist á traustum sökkli, en út úr honum gengur svifform sem endar í hvirfilformi og er síðan endurtekið í neðri hluta myndarinnar. Myndin er þannig byggð upp af andstæðum – stöðugleiki og svif, kyrrstaða og hraði. Þessar andstæður kalla fram spennu sem vekur hugrenningartengsl við fyrirbærið rafmagn.Eins og fyrr segir er Rafmagn óhlutlæg höggmynd. En hjá Ásmundi er abstraksjón nánast aldrei innhverf, sjálfri sér næg, heldur yfirleitt abstraksjón af einhverju og í þessu tilviki rafmagni. Abstraktmyndir Ásmundar vísa því oftast í ákveðnar hugmyndir – ósýnilegan raunveruleika – og eru því ávallt hlaðnar merkingu. Í þessu verki getum við sagt að Ásmundur hafi gert hugmyndina sýnilega. Í samtali við Matthías Johannessen í Bókinni um Ásmund sagði listamaðurinn: „Ég hef leyft mér að gera nonfiguratífa mynd af rafmagninu, því að ég hef aldrei séð figuratíft rafmagn.“

Ásmundur skóp verkið Kyndillinn í Reykjavík árið 1953 og er það unnið í brons. Þetta er eitt af fáum verkum Ásmundar þar sem hann vinnur fyrst og fremst með efni, línu og massa. Myndin er teikning í rýmið sem byggist á svörun milli afgerandi lóðréttra forma og ljóðrænnar boglínu sem umkringir rýmið. Það eina sem tengir myndina hlutveruleikanum er nafnið og lóðrétt formið sem stendur líkt og kyndillogi upp í loftið.Ekki er vitað nákvæmlega hvaða hugmyndir listamaðurinn vildi setja fram í þessu verki. Þó svo að kyndillinn hafi fyrst og fremst biblíulega vísun og merki þá oftast hreinsun (sbr. kyndilmessa, hreinsunarhátíð Maríu, 2. febrúar), þá er öllu líklegra, ef höfð eru í huga hliðstæð verk frá þessum tíma, að Ásmundur hafi viljað túlka nýja tíma, tækniöldina. Kyndillinn táknar því upplýsingu andans og hugvit mannsins.

Myndin Davíð og Golíat var gerð í Reykjavík á árunum 1952–54. Hún er unnin í tré og sýnir átök Davíðs og Golíats.Myndin sýnir tvo stílfærða einstaklinga. Verkið er í tveimur hlutum. Annars vegar lóðrétt og afgerandi form, sem tákna á Golíat, og hins vegar mjúkt skálínuform sem stendur fyrir Davíð. Myndin er tengd saman með snærinu sem þeytir völunni.Þó að við sjáum hér Davíð og Golíat hefur listamaðurinn fullkomlega umbreytt þessum tveimur einstaklingum. Hér er fyrst og fremst verið að nýta rýmið sem svigrúm til hreyfingar. Atburðurinn er það sem skiptir máli. Augu, nef og munnur eru aðeins til að gefa til kynna að hér sé um persónur að ræða.Um Davíð og Golíat segir Björn Th. Björnsson í bókinni Myndhöggvarinn Ásmundur Sveinsson: „Eina af nýjustu myndum sínum kallar Ásmundur Davíð og Golíat, og er það stærsta verkið sem hann hefur til þessa gert í tré. Það er tvístæða, eins og svo margar af síðari myndum Ásmundar: þunglamalegur þurs og mjúkleikinn sveinn, sem bregður slöngu sinni í ennisstað risanum. Þrátt fyrir nafnið er þetta sízt af öllu biblíumynd. Það er formtúlkun þeirrar glímu sem lítilmagninn heyr við ofureflið og á ráðsnilld sína og vit eitt að vopni. Raunar veit ég að Ásmundur hefur hér í huga það sem okkur er öllum nærtækast. Eins og Davíð gekk óbrynjaður móti Fílistanum með staf sinn og fimm hála steina í smalatösku sinni, þannig stendur og Ísland andspænis brynvæddum tröllum veraldar með ekkert nema list sína og tungu að hlíf.“

Safneign