Ásmundur Sveinsson

Erró

Um 1945 tók Kjarval að venja komur sínar í Gálgahraun á Álftanesi. Hann kom þar margsinnis á næstu tveimur áratugum og málaði þar nokkurn fjölda verka. Í  Gálgahraunsmyndunum leggur Kjarval áherslu á nekt hraunsins og þau fjölbreytilegu, hvössu form sem þar er að finna, skreytt lággróðri. Einstaka sérkennilegir hraundrangar urðu honum einnig að yrkisefni. Hann átti sér að því er virðist eitt uppáhalds „stæði“ og málaði þar fjöldann allan af myndum. Meginmyndefni hans frá þessu sjónarhorni er fremur flatur hraunklettur og umhverfi hans en í forgrunni er oft hraunstrýta. Túlkun hans á myndefnum úr Gálgahrauni á þessu skeiði er fjölbreytileg. Nokkuð ber á verkum þar sem listamaðurinn bregður fyrir sig kúbísku myndmáli, sundurgreinir form jarðarinnar og túlkar hin fjölmörgu litbrigði er leynast í mosa og steinum. Í verkinu Úr Gálgahrauni frá því um 1960 kveður við annan tón. Verkið er óreiðukennd samþætting landslags og vera, þar iðar allt af óvæntu lífi, andar eru á kreiki og andlit stara út úr klettunum. Gálgahraunsmyndirnar endurspegla næmi Kjarvals á umhverfi sitt og hæfileika hans til að sjá og upplifa fegurð og fjölbreytileika náttúrunnar á stað þar sem flestir myndu einungis sjá svart og úfið hraun. 

Margir hafa litið á þessa furðulegu mannamynd sem hreina fantasíu, en staðreyndin er sú að hún mun eiga að vera af Ara Þorsteinssyni, leigubílstjóra, sem væntanlega hefur séð umað aka listamanninum milli staða. Enn og aftur fer listamaðurinn býsna nálægt skopmyndinni, jafnvel hinu gróteska, í því hvernig hann byggir upp andlitið með grófum doppum í hárauðum og sterkbláum litum. Frekari upplýsingar um Ara liggja ekki fyrir.

Kjarval hafði mikinn áhuga á byggingarlist og skrifaði gjarnan greinar í blöð og tímarit um þetta áhugamál sitt. Sérstaklega var honum umhugað um fegrun og framtíðaruppbyggingu Reykjavíkur. Hús og borgarrými voru honum einnig mikilvæg myndefni. Áhugi Kjarvals á byggingarlist virðist hafa vaknað þegar hann dvaldi í London og á meðan hann bjó í Kaupmannahöfn teiknaði hann fjölda rauðkrítarmynda af húsum. Árið 1920 dvaldi hann á Ítalíu um hálfs árs skeið. Þar hélt hann áfram að teikna eða mála í vatnslit bæi og byggingar. Hin forna byggingarlist Rómverja höfðaði til hans og á Ítalíu málaði hann meira af byggingarlist en landslagi. Á Ítalíu gafst honum kostur á að kynnast byggingum frá eldri tímaskeiðum en hann hafði áður séð og annars vegar teiknar hann sögufrægar byggingar en hins vegar liggur eftir hann nokkur fjöldi teikninga þar sem hann út frá forsendum kúbismans einfaldar formgerð myndefnisins, svo eftir standa sterk og einföld form. Verkið Pantheon er dæmi um túlkun Kjarvals á einni af merkustu byggingum Rómarborgar frá fornöld, en í verkinu fá einföld form og nákvæm hlutföll byggingarinnar að njóta sín í látlausri vatnslitamynd. 

Kjarval þurfti lengi að berjast fyrir því að komast í listnám erlendis. Síðla vetrar 1911, en þá var hann 26 ára að aldri, sigldi hann til London og ásetningur hans var að afla sér listmenntunar.  Ekki komst hann í listnám í London, en nýtti tímann til sjálfsnáms; hann kynnti sér myndlist á söfnum og í sýningarsölum heimsborgarinnar og drakk í sig ný áhrif.  Verkið Sterling í þoku er eitt þeirra verka sem Kjarval málaði í London. Skip og sjávarmyndir höfðu frá upphafi verið eitt mikilvægasta myndefni hans, enda var hann áður skútusjómaður að atvinnu. Þegar þessi litla mynd eru borin saman við eldri verk er það augljóst að í London höfðu honum höfðu opnast nýir heimar. Í stað þess að tíunda skipið með rá og reiða, eins og hann gerir í skútumyndum sínum frá árum áður,  leysir hann upp myndefni sitt í stemningafullra þokumóðu. Þessa breytingu má rekja til áhrifa frá breska málaranum W.Turner (1775-1851) en tilfinning hans fyrir hreyfingu, endurgerð stemningar og andrúmslofts ásamt einstakri útfærslu á ljósgildi litarins ná hápunkti í verkum þar sem myndefni hans er leyst upp í þokukenndri birtu eða reyk.

Collection