Ásmundur Sveinsson

Erró

Kjarval

Sjálfsmyndin er máluð skömmu eftir að Kjarval lauk námi við Listaháskólann í Kaupmannahöfn. Hún sýnir ungan mann í hvítri skyrtu og ljósri peysu með rauðu mynstri á ólífugrænum bakgrunni. Skarpleitt andlitið er kinnfiskasogið og alvörugefið. Þegar Kjarval var við nám í Kaupmannahöfn, á því skeiði sem heimstyrjöldin fyrri geisaði í Evrópu, átti hann þess kost að kynnast  þeim nýju og ögrandi listastefnum sem efstar voru á baugi í Evrópu á stríðsárunum. Svo virðist sem Kjarval hafi haft mestan áhuga á að kynna sér fútúrisma, expressjónisma og kúbisma, en  þessar þrjár ólíku liststefnur áttu allar eftir að skipa vegamikinn sess í lífsstarfi hans.Í viðtali sem tekið var við hann í Reykjavík vorið 1922 ræðir hann afstöðu sína til samtímalistarinnar í Danmörku: ”Jeg kynntist listamönnum af öllu tagi, góðum og vondum; jeg mætti nýjum stefnum, sem fóru hliðargötur við hina æðri skóla. Það var hugsað í litum hjá þessu fólki og línum og tónum, sterkt og ríkt eftir manngæðum og frumleika hvers og eins. Stefnurnar komu að sunnan og komust strax á almannafæri. Höfuðsmennirnir voru óhræddir við dóma því að þeir vissu að æðsti dómur er seinastur, sem mannveran ræður ekki við. Þeir höfðu dauðann fyrir baktjald en horfðu inn í ljósið sem var fullt af undarlegum formum og sundurleitum litum. Og þeir smíðuðu myndir og hluti, sem þeir halda að heyri framtíðinni til - ...Einn af þessum mönnum var jeg..”[1] Steingerður Guðmundsdóttir:  „Litir vors og vetrar í vinnustofu Kjarvals.” Sunnudagsblaðið 10. nóv. 1957.

Sjálfsmynd frá rauðkrítartímabilinu í kringum 1920. Myndin er dregin sterkum dráttum, jafnvel gætir kúbískrar einföldunar í henni. Andlitið er alvörugefið og lokað, eins og raunar má segja um langflestar sjálfsmyndir listamannsins. Hann lætur sjaldnast nokkuð uppi um tilfinningar sínar.

Kjarval hafði mikinn áhuga á byggingarlist og skrifaði gjarnan greinar í blöð og tímarit um þetta áhugamál sitt. Sérstaklega var honum umhugað um fegrun og framtíðaruppbyggingu Reykjavíkur. Hús og borgarrými voru honum einnig mikilvæg myndefni. Áhugi Kjarvals á byggingarlist virðist hafa vaknað þegar hann dvaldi í London og á meðan hann bjó í Kaupmannahöfn teiknaði hann fjölda rauðkrítarmynda af húsum. Árið 1920 dvaldi hann á Ítalíu um hálfs árs skeið. Þar hélt hann áfram að teikna eða mála í vatnslit bæi og byggingar. Hin forna byggingarlist Rómverja höfðaði til hans og á Ítalíu málaði hann meira af byggingarlist en landslagi. Á Ítalíu gafst honum kostur á að kynnast byggingum frá eldri tímaskeiðum en hann hafði áður séð og annars vegar teiknar hann sögufrægar byggingar en hins vegar liggur eftir hann nokkur fjöldi teikninga þar sem hann út frá forsendum kúbismans einfaldar formgerð myndefnisins, svo eftir standa sterk og einföld form. Verkið Pantheon er dæmi um túlkun Kjarvals á einni af merkustu byggingum Rómarborgar frá fornöld, en í verkinu fá einföld form og nákvæm hlutföll byggingarinnar að njóta sín í látlausri vatnslitamynd. 

Kjarval þurfti lengi að berjast fyrir því að komast í listnám erlendis. Síðla vetrar 1911, en þá var hann 26 ára að aldri, sigldi hann til London og ásetningur hans var að afla sér listmenntunar.  Ekki komst hann í listnám í London, en nýtti tímann til sjálfsnáms; hann kynnti sér myndlist á söfnum og í sýningarsölum heimsborgarinnar og drakk í sig ný áhrif.  Verkið Sterling í þoku er eitt þeirra verka sem Kjarval málaði í London. Skip og sjávarmyndir höfðu frá upphafi verið eitt mikilvægasta myndefni hans, enda var hann áður skútusjómaður að atvinnu. Þegar þessi litla mynd eru borin saman við eldri verk er það augljóst að í London höfðu honum höfðu opnast nýir heimar. Í stað þess að tíunda skipið með rá og reiða, eins og hann gerir í skútumyndum sínum frá árum áður,  leysir hann upp myndefni sitt í stemningafullra þokumóðu. Þessa breytingu má rekja til áhrifa frá breska málaranum W.Turner (1775-1851) en tilfinning hans fyrir hreyfingu, endurgerð stemningar og andrúmslofts ásamt einstakri útfærslu á ljósgildi litarins ná hápunkti í verkum þar sem myndefni hans er leyst upp í þokukenndri birtu eða reyk.

Með allra elstu sjálfsmyndum Kjarvals. Myndin er máluð á tunnubotn í þunglamalegum 19. aldar stíl.

Í ágústmánuði 1908 opnaði Jóhannes Sveinsson, þá 23 ára gamall, sína fyrstu sýningu í Góðtemplarahúsinu í Reykjavík. Sýningin speglar framtíðarsýn hans og vilja til að leggja fyrir sig myndlist og má segja að með þessari sýningu hafi listferill hans hafist fyrir alvöru. Sýningin vakti athygli og var talin bera með sér að listamaðurinn hefði ríka eðlisgáfu á svið lista og ætti framtíð fyrir sér á því sviði. Eitt verkanna á sýningunni bar heitið Gljúfrabúi og sýnir gljúfrabúann - tákngerving fossins - standa skikkjuklæddan við hellismuna í kletti milli tveggja fossa.  Þrátt fyrir að verkið beri viðvaningsbrag og sé allt að því nævt í stíl er það merkilegt fyrir þeirra hluta sakir að þetta er fyrsta þekkta verk listamannsins þar sem hann persónugerir náttúrufyrirbæri og tvinnar saman við landslag. Hér er komið kímið að táknsæisverkum hans; en allan sinn feril átti hann eftir að vinna með og þróa hugmyndir sínar um samspil táknsærra eða yfirnáttúrulegra vera og náttúrunnar. 

Collection

Work