Ásmundur Sveinsson

Erró

Á sjötta áratugnum tók Kjarval í vaxandi mæli að persónugera hin ýmsu öfl náttúru og veðurs í myndum sínum, svo sem snjó, þoku, vinda, ský og norðurljós. Honum var eiginlegt að hugsa um ýmis fyrirbæri í náttúrunni sem persónur og verkið Fyrstu snjóar frá árinu 1953 er dæmi um þessa vinnuaðferð listamannsins. Hann dregur upp gegnsæja, klassíska vangamynd sem túlka má sem tákngerving vetrarins; ískalda snædrottningu sem leggur gráhvíta slikju vetrarins yfir gulbrúna og mosagræna liti haustsins og boðar komu vetrarríkisins. Tvíteknar útlínur andlitsins gera það svipsterkt og afgerandi. Hann mótar snædrottninguna með öryggi og áhrifamætti hinnar kjarvölsku línu, engu er ofaukið og engu hægt að bæta við

Á síðari hluta sjötta áratugarins taka verurnar í fantasíum Kjarvals á sig nýja mynd. Oft má sjá grannvaxnar, hálslangar og höfuðsmáar verur með langa þvengi í stað útlima. Hann þróaði þessa gerð af verum í forvinnu fyrir olíumálverkið Skjaldmeyja sem hann lauk við í desember 1961; teiknaði þá og málaði nokkurn fjölda af skissum sem gefa innsýn í vinnuaðferðir hans. Á olíumálverkinu svífur meyjan, táknmynd fjallsins, fyrir framan Skjaldbreið með sverð í annarri hendi og skjöld í hinni. Líkami hennar er kvenlegur og grannur með langa, liðamótalausa útlimi sem bylgjast og krullast. Útlínur líkamans svo og sverðs og skjaldar eru tvíteknar en það gerir veruna kvika og órólega auk þess sem lofthjúpurinn umhverfis iðar af lífi, því þar er ýmislegt á sveimi. 

Systurnar á Stapa sýnir systurnar Sigurborgu, Gullý og Kristínu Kristbjörnsdætur frá Arnarstapa á Snæfellsnesi. Kjarval hafði áður málað af þeim mynd sem nefnist Jöklablóm. Hann átti eftir að gera þriðju útgáfu verksins sem hefur titilinn Upprisan og lífið. Verkin þrjú sýna hvernig lifandi fyrirsætur breytast og þróast í meðförum Kjarvals og hann vinnur mynd eftir mynd af sama mótífinu, hverja á sinn hátt og ljáir þeim nýja merkingu. Í verkinu sem hér má sjá eru stúlkurnar birtar breiðleitar og hárprúðar. Þær eru með ýkta andlitsdrætti og línuteikningu í hárinu sem veitir ásýnd þeirra ójarðneskan, allt að því tröllslegan blæ.

Snjór og gjá er vetrarmynd frá Þingvöllum þar sem Kjarval málaði svo oft. Hann  beitti markvisst þeirri aðferð að mála myndraðir; heimsótti sömu staði, eða stæði eins og hann kallaði það, aftur og aftur, og málaði þar á öllum tímum ársins og dagsins við öll hugsanleg veðurskilyrði, með það að markmiði að festa á léreft birtu og áhrif veðurs á tilteknum stað og á tilteknum tíma. Þannig gat hann sýnt fram á óendanlegan breytileika náttúrunnar, hvernig árstíðir, mismundandi birta og veður eru stöðugt að endurskapa hana. Þessu markmiði verður einungis náð með sífelldum endurtekningum, því hvert augnablik er sérstakt og kastar nýjum töfrum á umhverfi sitt. Kjarval hélt tryggð við myndefni sín á Þingvöllum svo lengi sem hann gat málað úti, en síðustu verk hans þaðan eru frá sjöunda áratugnum.

Árið 1929 tók Kjarval þá meðvituðu ákvörðun að leggja megináherslu á að mála landslag útivið. Samtímis valdi hann Þingvelli sem byrjunarreit hins nýja landslagsmálverks. Hann lagði gjarnan leið sína frá Valhöll og suður með Þingvallavatni meðfram Hestgjá og málaði frá því svæði útsýnið til norðurs. Frá þessum svæði málaði hann stóra myndröð sem sýnir Ármannsfell og Skjaldbreið og hefur klettaveggi eða hraundranga Hestgjár í forgrunni. Verkin í þessari myndröð eru ólík innbyrðis hvað varðar stíl og yfirbragð, en sú meginbreyting hefur orðið frá fyrri myndröðum að forgrunnur verkanna fær aukið vægi. Í verkinu Ágústnótt á Þingvöllum er forgrunnur og bakgrunnur í jafnvægi en næturbirtan deyfir útlínur fjallanna og skapar dulúðuga stemningu. 

Þingvellir eru tengdir nafni Kjarvals órofa böndum en allt frá þvi um 1930 og allan feril sinn upp frá því kom hann þangað til að mála. Á síðari hluta sjötta áratugarins leitaði hann nýrra staða í nágrenni Þingvalla og málaði í Grafningi og á Hengilssvæðinu. Hann sló trönum sínum meðal annars niður í uppþornuðum árfarvegi í Grafningi, á látlausum stað sem við fyrstu sýn virðist ekki hafa upp á mikið að bjóða annað en grjót og rofabörð. Í þessum verkum er myndefni hans enn lágstemmdara en áður, fjölbreytileg form steinanna í moldinni og hinn smágeri gróður sem litkar jörðina. Forgrunnur myndanna er meginviðfangsefni hans en við sjónarrönd sést ýmist fjallið Skjaldbreiður eða Hengillinn. Skjaldbreiður hafði ávallt verið eitt af hans kærustu myndefnum og nú sýnir hann okkur fjallið á nýjan hátt í fjarlægð eins og það blasir við úr Grafningi.

Sjálfsmynd, sennilega frá námstíma Kjarvals í Kaupmannahöfn.

Collection