Reykjavík Art Walk App

Systurnar á Stapa sýnir systurnar Sigurborgu, Gullý og Kristínu Kristbjörnsdætur frá Arnarstapa á Snæfellsnesi. Kjarval hafði áður málað af þeim mynd sem nefnist Jöklablóm. Hann átti eftir að gera þriðju útgáfu verksins sem hefur titilinn Upprisan og lífið. Verkin þrjú sýna hvernig lifandi fyrirsætur breytast og þróast í meðförum Kjarvals og hann vinnur mynd eftir mynd af sama mótífinu, hverja á sinn hátt og ljáir þeim nýja merkingu. Í verkinu sem hér má sjá eru stúlkurnar birtar breiðleitar og hárprúðar. Þær eru með ýkta andlitsdrætti og línuteikningu í hárinu sem veitir ásýnd þeirra ójarðneskan, allt að því tröllslegan blæ.

Snjór og gjá er vetrarmynd frá Þingvöllum þar sem Kjarval málaði svo oft. Hann  beitti markvisst þeirri aðferð að mála myndraðir; heimsótti sömu staði, eða stæði eins og hann kallaði það, aftur og aftur, og málaði þar á öllum tímum ársins og dagsins við öll hugsanleg veðurskilyrði, með það að markmiði að festa á léreft birtu og áhrif veðurs á tilteknum stað og á tilteknum tíma. Þannig gat hann sýnt fram á óendanlegan breytileika náttúrunnar, hvernig árstíðir, mismundandi birta og veður eru stöðugt að endurskapa hana. Þessu markmiði verður einungis náð með sífelldum endurtekningum, því hvert augnablik er sérstakt og kastar nýjum töfrum á umhverfi sitt. Kjarval hélt tryggð við myndefni sín á Þingvöllum svo lengi sem hann gat málað úti, en síðustu verk hans þaðan eru frá sjöunda áratugnum.

Árið 1929 tók Kjarval þá meðvituðu ákvörðun að leggja megináherslu á að mála landslag útivið. Samtímis valdi hann Þingvelli sem byrjunarreit hins nýja landslagsmálverks. Hann lagði gjarnan leið sína frá Valhöll og suður með Þingvallavatni meðfram Hestgjá og málaði frá því svæði útsýnið til norðurs. Frá þessum svæði málaði hann stóra myndröð sem sýnir Ármannsfell og Skjaldbreið og hefur klettaveggi eða hraundranga Hestgjár í forgrunni. Verkin í þessari myndröð eru ólík innbyrðis hvað varðar stíl og yfirbragð, en sú meginbreyting hefur orðið frá fyrri myndröðum að forgrunnur verkanna fær aukið vægi. Í verkinu Ágústnótt á Þingvöllum er forgrunnur og bakgrunnur í jafnvægi en næturbirtan deyfir útlínur fjallanna og skapar dulúðuga stemningu. 

Þingvellir eru tengdir nafni Kjarvals órofa böndum en allt frá þvi um 1930 og allan feril sinn upp frá því kom hann þangað til að mála. Á síðari hluta sjötta áratugarins leitaði hann nýrra staða í nágrenni Þingvalla og málaði í Grafningi og á Hengilssvæðinu. Hann sló trönum sínum meðal annars niður í uppþornuðum árfarvegi í Grafningi, á látlausum stað sem við fyrstu sýn virðist ekki hafa upp á mikið að bjóða annað en grjót og rofabörð. Í þessum verkum er myndefni hans enn lágstemmdara en áður, fjölbreytileg form steinanna í moldinni og hinn smágeri gróður sem litkar jörðina. Forgrunnur myndanna er meginviðfangsefni hans en við sjónarrönd sést ýmist fjallið Skjaldbreiður eða Hengillinn. Skjaldbreiður hafði ávallt verið eitt af hans kærustu myndefnum og nú sýnir hann okkur fjallið á nýjan hátt í fjarlægð eins og það blasir við úr Grafningi.

Sjálfsmynd, sennilega frá námstíma Kjarvals í Kaupmannahöfn.

Kjarval hefur réttilega verið kallaður meistari línunnar og stóð fyllilega undir þeirri nafnbót eins og hinar fjölmörgu og sundurleitu teikningar hans bera með sér. Verkið Blómaandlit er ein þeirra og sýnir klassísk vangamynd með hátt enni og stútlaga munúðarfullar varir, en blóm þekja höfuðið í stað hárs. Teikningar Kjarvals, skissur og ýmiss konar riss endurspegla ævintýralegt ímyndunarafl og frjóan huga í óheftri og frjálslegri tjáningu. Þegar svo bar undir rissaði hann hugmyndir sínar á þann pappír sem hendi var næstur, hvort heldur voru sendibréf, umslög, sígarettuöskjur, servíettur eða víxileyðublöð. Auk þess notaði hann vandaðan teiknipappír af ýmsum stærðum og gerðum eða eitthvað óhefðbundnara, svo sem maskínupappír eða ýmsar tegundir af gegnsæjum pappír. Olíuteikningar hans voru jafnvel unnar á enn óhefðbundnari grunn. Hann gat tekið upp á því að teikna með olíulit og pensli á plastdúk, steinvölur, flöskur eða hurðaspjöld. 

Abstrakt verk í kúbískum anda voru hluti af fjölbreytilegri flóru verka Kjarvals  allt frá þriðja áratugnum og hugsanlega fyrr, og þessi gerð verka skaut alltaf upp kollinum á ferli hans með hléum. Formgerð verkanna er að jafnaði tilbrigði við sama stefið, tiglar og ferningar í flatarkenndu mynstri, stundum endurómur af fjöllum við ystu sjónarrönd. Meðal verka Kjarvals frá sjöunda áratugnum eru stórar og metnaðarfullar abstraktmyndir svo sem verkið Land og loft. Það er ólíkt fyrri abstraktverkum hans á þann hátt að myndrýmið býr yfir dýpt. Hrynjandi verksins næst fram með því að spila á andstæður léttra og ljósra og dökkra og þungra lita, en einnig er spenna á milli lítilla einfaldra forma og stórra samsettra forma. Þetta flókna samspil forma, lita og lóðréttra og láréttra lína býr samtímis yfir hreyfingu og jafnvægi. Þó svo að hann hafi í þessum verki rofið bein tengsl við hinn hlutlæga veruleika er náttúran þar enn til staðar eins og endurminning eða undirtónn að baki lita og forma.

Sumarið 1948 dvaldi Kjarval í sínum gömlu heimahögum í Bakkagerði í Borgarfirði eystri. Þetta var fyrsti málaraleiðangur hans á æskustöðvarnar í rúm tuttugu ár.  Myndefni hans þetta sumar voru einkum fjöllin sem mynda fjallahringinn umhverfis Borgarfjörð.  Myndin Heimahagar er máluð frá háu og víðu sjónarhorni. Listamaðurinn horfir yfir víðáttumikinn fjörðinn þar sem haf og land mætast,  nokkur hús með rauðum þökum kúra undir fjalli við sjó, lítil og varnarlaus gagnvart mikilúðleika hafs og fjalls. 

Snæfellsjökull eins og hann blasir við frá Reykjavík hafði löngum heillað Kjarval og fyrstu myndir hans af jöklinum eru frá því um 1910. Frá 1942 tók hann að venja komur sína á Snæfellsnes, en skömmu síðar festi hann kaup á jörðinni Einarslóni. Stórbrotin og hrjóstrug náttúra, kórónuð af Snæfellsjökli, varð kveikjan að stórum og mögnuðum landslagsverkum. Mörg þeirra fjalla um samspil lands og sjávar, þar sem jökullinn rís úr hafinu og ber við himin, en hafaldan brýtur á skerjum og strönd. 

Dyrfjöll eru hluti af fjallgarðinum sem umlykur Borgafjörð eystra. Þau bera nafn af miklu klettaskarði milli hárra tinda og er sá hærri í 1136 metra hæð yfir sjó. Segja má að Dyrfjöll séu bæjarfjall Geitavíkur, sveitabæjarins sem Kjarval ólst upp á. Kjarval dvaldist fyrstu fjögur árin hjá foreldrum sínum í Meðallandi á Suðurlandi, en ólst eftir það upp hjá hálfbróður móður sinnar á Austfjörðum. Þangað fór hann oft á fullorðinsárum til þess að mála fjöll og landslag æskustöðvanna og er þetta verk frá árinu 1927. 

Sumarið 1926 dvaldi Kjarval um tíma í Hallgeirseyjarhjáleigu í Austur-Landeyjum hjá vinum sínum Matthildi Kjartansdóttur (1891-1974) og Guðbrandi Magnússyni (1887-1974) og málaði þá þessa vangamynd af þeim hjónum. Verkið er persónulegt og birtir vinsemd listamannsins til myndefnis síns og jafnframt ástina á milli þeirra hjóna. Þau standa þétt saman og horfa hvort til annars af alvöru og ástúðleik. Matthildur er björt og ljós yfirlitum, máluð með fínlegum pensildráttum, en Guðbrandur er dekkri og grófgerðari í stíl. Í fáum myndum sínum opinberar Kjarval tilfinningamál af viðlíka blíðu. Þetta sumar málaði Kjarval einnig myndir af börnum þeirra, Kjartani og Hallfríði. Vináttutengsl Kjarvals og Guðbrands voru náin og ævarandi; um það bera vott margar myndir listamannsins.

Álfar og huldufólk komu snemma við sögu í verkum Kjarvals. Í fyrstu verkunum fór huldufólkið oft í hópum og gekk í kletta. Um miðjan fjórða áratug tók hann að tengja huldufólkið við haf og skip og spann þannig saman tvær af algengustu táknmyndum sínum hulduverur og skip. Verkið Á hulduströnd dæmi um þetta.  Kjarval leiðir áhorfendur inn í huglæga og dulúðuga veröld, þar sem ekkert er sem sýnist. Verkið er borið uppi af þeirri formrænu margræðni sem svo oft kemur fyrir í myndmáli Kjarvals, kletturinn á bakvið konuna í forgrunni myndarinnar er samtímis vangamynd og varir hennar mæta vörum annarar vangamyndar í kossi. Hvít gegnumþrengjandi birta og margbrotið litróf magnar dulúðuga, upphafna stemningu. Titill myndarinnar vísar til íslenskrar þjóðtrúar um huldufólk og yfirnáttúrulegar verur sem byggja landið með mannfólkinu. Í þjóðtrúnni eru mörkin á milli hins skilgreinda, áþreifanlega raunveruleika og huliðsheima oft mjög á reiki og það sama á við um verk Kjarvals.

Collection